Zoals Susan Smit leest, zou ze ook willen leven. Kalm en nieuwsgierig, betrokken maar ook ontspannen. Open, met een hart dat geraakt wil worden en een geest die zich wil verscherpen.
De laatste zinnen lees ik extra langzaam, maar dan is de roman toch echt uit. Ik sla het boek nog niet dicht, maar blader terug naar het begin. Dat is een rare gewoonte van me, om de eerste pagina direct na het slot opnieuw te lezen. Met kennis van het hele verhaal hebben de woorden soms een andere, en altijd een diepere lading. Alles wat zal volgen blijkt er al in te zitten, zoals compact en vormeloos deeg het brood vormt dat in de oven zal rijzen. De vooruitwijzingen kunnen eindelijk worden begrepen. Zoals dat gaat, met de wijsheid van achteraf. Als de wedstrijd gespeeld is.
In mijn huis liggen overal stapeltjes boeken, ik ben altijd in twee of drie boeken tegelijk bezig. Romans, ook de romans die ik zelf schrijf, kalmeren me, brengen me naar een diepte waar ik me veilig voel. De onderliggende verbindingen zijn er zichtbaar, de verbindingen die zorgen voor hoe de dingen lopen, hoe ze niet anders hadden kunnen lopen. De verbindingen die we in het dagelijkse leven uit het oog verliezen waardoor we de dingen aanzien voor chaos en toeval, beducht voor alle fouten die we zouden kunnen maken.
Zoals ik lees, zo zou ik willen leven. Zo kalm en nieuwsgierig als mijn ogen over de regels glijden (‘En wat gebeurt er daarna?’), zo zou ik in het leven willen staan. Betrokken, maar met een ontspannen distantie ingebed in het vertrouwen dat er niets mis kan gaan. Daar, tussen de kaft, kan me niets gebeuren. Alles staat er met een reden. Voor ‘wat als’ of ‘had ik maar’ is geen plaats. Het boek staat op zichzelf en is er omwille van zichzelf. Een onbetwistbare autonome eenheid.
De verrassingen, omwentelingen en apen uit de mouw dragen bij aan mijn leesplezier, zijn daar nooit een bedreiging van. Bladzijde voor bladzijde laat ik het verhaal zich ontvouwen en ik ontvang zonder oordeel, geduldig, benieuwd. Wie een roman leest staat open, met een hart dat bereid is om geraakt te worden en een geest die zich wil scherpen.
Aan het einde van ons leven, als we het geluk hebben om oud te worden, zullen we gaan terugbladeren. De wereld van mijn oma, die altijd een druk leven had geleid, was aan het einde van haar dagen zo klein geworden als haar leunstoel en bed. Maar haar geest bevond zich tussen de kaften van haar rijke en volle leven, en was aan het herlezen. ‘Er is meer achter je dan voor je,’ zei ze nuchter.
Pas dan krijgt ons leven de onbetwistbare eenheid van een verhaal terug. Met begrip voor hoe het is gelopen. Hoe het niet anders had kunnen lopen.
