Anne Wesseling is dol op alleen zijn, maar als je net uit een lange relatie komt kan het ook voelen alsof loneliness als een roofdier om je heen cirkelt. Eenzaamheid kan altijd en overal de kop opsteken, zelfs als het heel druk en gezellig is. Misschien zélfs dan. Maar dat hoeft helemaal niet vervelend te zijn.
Eigenlijk ging ik schrijven over eenzaamheid. Dat leek me zo’n mooi thema voor de decembermaand. Niet omdat ik nou zo eenzaam ben, maar omdat ik me er juist op verheugde om alleen te zijn op kerstavond. Op kerstavond zou ik mijn ex en kinderen uitzwaaien voor het traditionele kerstavond-familiediner elders, en dan de hele kerstavond op de bank gaan zitten met een boek. Naast de kerstboom. Terwijl de hele wereld druk bezig was met gezelligheid, ging ik in een coconnetje. Het boek had ik zelfs al besteld: ‘De Eenzame Stad’, van Olivia Laing.
Eenzaamheid. Het is jammer dat we er maar één woord voor hebben. Het Engels heeft er twee. Loneliness, is een vorm van verlaten zijn, van je buitengesloten voelen, van isolatie, geen contact kunnen maken en een gevoel hebben dat je faalt. Het is een plek waar alle warmte wegtrekt, waarin je langzaam een blok ijs wordt, zoals Olivia Laing prachtig beschrijft (want ik kon dat boek natuurlijk weer niet bewaren tot de kerst).
Solitude is juist positief. Het is ‘alleen zijn om tot rust te komen’. Solitude is wat je zoekt als je je terugtrekt in je eigen kamer om te schrijven. Of als je een week in je eentje de natuur in gaat met een rugzak en een tent. Een vorm van meditatie. Een plek waar je heen gaat om jezelf op te laden.
Beide vormen van eenzaamheid kunnen plotseling de kop opsteken, juist als het heel gezellig is. Het verlangen naar een rustige plek. Of overvallen worden door die menselijke angst: we zitten alleen in ons lichaam, niemand kan ons bereiken, we praten, maar we hebben het nergens over, we zijn vreemden voor elkaar. Ja, je kunt aan een rijkgedekte tafel met twintig anderen net zo goed overvallen worden door loneliness als hunkeren naar solitude.
Maar goed, ik haalde dat boek natuurlijk niet voor niets in huis. Ik ben echt dol op alleen zijn, maar als je net uit een lange relatie komt kan het ook voelen alsof loneliness als een roofdier om je heen cirkelt. Eenzaamheid en alleen zijn krijgt een andere lading. Ik wist niet waarom. Ik wilde er meer van weten. Dus een boek over eenzaamheid? Hébben!
De Britse Olivia Laing verhuisde naar New York voor de liefde, maar de relatie liep al spaak voordat ze bij haar geliefde was ingetrokken. Daar zat ze dan, in een wereldstad die ze niet kende, in haar eentje, eenzaam en ver van huis. Ze lag voor haar gevoel in stukken, die eerste tijd. ‘De eenzame stad’ beschrijft hoe ze daarmee omging en hoe ze zich uiteindelijk weer heel ging voelen, niet omdat ze iemand had leren kennen of verliefd was, maar omdat ze zich liet leiden door dingen die anderen hadden gemaakt. Door kunst. Door de schilderijen van Edward Hopper, bijvoorbeeld.
Maar de ondertitel, ‘over de kunst van het alleen-zijn’ verwijst daarnaast naar de kernvraag: hoe doe je dat eigenlijk, alleen zijn? Wat Laing leerde is hoe belangrijk het is om vriendschap te sluiten met jezelf (en hoe je dat doet) maar er kwam nog iets bij, ontdekte ze: veel dingen die ons als individu lijken te raken (zoals eenzaamheid), komen eigenlijk voort uit buitensluitende krachten. En dat zijn dingen waar we ons tegen kunnen en moeten verzetten. Door vriendelijkheid en solidariteit bijvoorbeeld.
Zo had ik er nog niet over gedacht, maar ze heeft natuurlijk gelijk. Eenzaamheid is niet alleen iets persoonlijks. Het is ook politiek. Het gaat over buitensluiten, over vooroordelen, over wij-zij denken. Je kan daar wel lekker zitten bij te tanken onder je dekentje van solitude naast de kerstboom, maar het gaat niet alleen over jou. Het gaat over onze omgeving. Over manier van leven, onze schermen, onze opvattingen, de manier waarop de maatschappij is ingericht. En vriendelijkheid – het klinkt simpel, maar we onderschatten het. Vriendelijkheid is zoveel belangrijker dan je denkt. Eenzaamheid in anderen herkennen. Vriendelijkheid, om die afstand heel even te overbruggen.
‘Als je eenzaam bent, is dit voor jou,’ schrijft Laing voorin haar boek als opdracht. Dat is ook prachtig, want inderdaad: alleen al door erover te lezen, wordt eenzaamheid minder eenzaam. sterker, ik kreeg ineens zin in feestjes, want ’Ik heb net zo’n mooi boek gelezen over eenzaamheid!’ leek me een geweldige opener. Dan ga je geheid ervaringen uitwisselen. En naast de kerstboom zitten hoefde eigenlijk ook niet, want ik had m’n boek toch al uit.
Eenzaamheid is als een stad, schrijft Laing, en dat is misschien wel het belangrijkste inzicht uit dit boek. Twee woorden zijn ook niet genoeg. Eenzaamheid is als een grote, onoverzichtelijke stad, met prachtige plekken waar je tot rust komt, met donkere, koude, ellendige stegen waar het levensgevaarlijk is, maar ook plaatsen waar je troost kunt vinden. Waar mensen dingen voor je achterlaten: kunstwerken, boeken, verhalen, die je kunnen helpen jouw deel van de stad in kaart te brengen. En als het de stad is waar jij de feestdagen doorbrengt, op wat voor manier dan ook? Je bent daar niet alleen. Je bent daar nooit alleen.
