We voeren elke dag moeiteloos tientallen gesprekjes. Maar met een lastig gesprek in het verschiet is al deze ervaring snel vergeten: Wat moet ik zeggen? Hoe moet ik doen? Marnix adviseert om je vooral niét voor te bereiden. Want juist zonder voorbedachte scenario’s en trucjes gaat alles vanzelf.
De laatste jaren heb ik vrijwel dagelijks intense gesprekken met mensen die ik niet ken. Een deel heeft te maken met mijn werk als schrijver (lezingen en interviews en zo). Een ander, groter deel met het feit dat ik veel praat met zielen die worstelen met hun leven, met als doel ze een beetje op weg te helpen. Je zou kunnen zeggen dat er in beide gevallen best wat afhangt van hoe zo’n gesprek zich ontwikkelt en waar het heengaat.
Het is mijn ervaring dat veel mensen zich erg druk maken over het verloop van bepaalde situaties, waaronder ‘lastige’ gesprekken en momenten waarop ze geacht worden te ‘presteren’. Ik krijg vaak de vraag hoe je moet reageren in een zekere setting of onder specifieke omstandigheden. ‘Wat moet ik zeggen?’, of ‘Hoe moet ik doen?’. Alsof er een handboek is met gouden reacties voor elke omstandigheid, en ik dat uit mijn hoofd ken.
Alsof je altijd op pad moet met een tas vol kant en klare antwoorden.
Vroeger dacht ik precies zo: ik bereidde me op alles voor. Omdat ik ervaringen per definitie verdeelde in winst of verlies, en ik doodsbang was voor dat laatste, oefende ik gesprekken en confrontaties alsof mijn leven ervan af hing. Ik bedacht mogelijke vragen en verzon alvast honderden antwoorden, van snedig en grappig tot mooi en diepzinnig. Mijn intensieve voorbereiding haalde een deel van de onrust en angst weg, zodat mijn methode effectief leek, en het gebeurde regelmatig dat een ingestudeerde reactie van pas kwam en zelfs perfect landde. Daarom heb ik dit heel lang volgehouden. Maar als ik eerlijk ben, bleek in de praktijk keer op keer dat het meestal heel anders liep dan ik verwachtte.
Het effect daarvan was tweeledig: allereerst werd ik tijdens het gesprek evengoed vaak overdreven zenuwachtig (beetje is prima), omdat mijn zorgvuldig samengestelde blauwdruk niet werd gevolgd. Zo moest ik dus alsnog improviseren, terwijl mijn hoofd vol zat met ideeën over hoe het eigenlijk had moeten lopen. En, ten tweede: omdat ik dat allemaal gruwelijk eng en oncomfortabel vond, probeerde ik de situatie te manipuleren zodat ik tóch mijn voorgebakken antwoorden kon inzetten. Het leverde totaal geforceerde en onhandige situaties op, en het op zich onschuldige idee om ‘op alles voorbereid te zijn’ zodat ik me zekerder voelde, bleek funest voor de natuurlijke flow van het gesprek.
Tegenwoordig pak ik het compleet anders aan. Of, concreter: ik pak helemaal niks meer aan. Ik heb zowel het kansloze idee dat ik van tevoren precies weet hoe het gaat lopen als de noodzaak om op dat denkbeeldige scenario voorbereid te moeten zijn, laten varen. Volledig. Na jaren krampachtig en vermoeiend gedoe, vertrouw ik er nu eindelijk op dat ik altijd zeg en doe wat op dát moment het slimst of meest logisch of noodzakelijk is. Een spontane en organische reactie op de realiteit van het moment, in plaats van voorspellingen en de eis dat ik alles kan en moet voorzien. Alhoewel ik dus volgens mijn oude zienswijze uitermate beroerd ben voorbereid, is alles duizend keer meer ontspannen en oprecht. Want als niks op een bepaalde manier hoeft te lopen, gaat het ook nooit mis.
Zijn mijn reacties altijd briljant? Sta ik nooit meer met mijn mond vol tanden? ‘Nee’ op beide vragen. Maar het idee dat ik moet scoren is weg. Ik ben tegenwoordig volledig onderdeel van het gesprek en laat me alleen nog maar leiden door wat er gebeurt en wat ik hoor en voel, en wat me intuïtief ingefluisterd wordt. Consequentie daarvan is dat ik het soms even niet weet en vaak genoeg onhandig reageer, en dat is helemaal oké. Ik ben geen robot of tovenaar, en al helemáál niet alwetend. Alleen al het idee dat ik nooit meer aan die onmenselijk hoge standaard hoef te voldoen, maakt álles relaxter.
Sinds een tijdje neem ik naar elk gesprek slechts mijn aandacht en nieuwsgierigheid mee. De oude vooringenomenheid en drang om een verpletterende indruk te maken laat ik thuis, net als de angst om niet overal een antwoord op te hebben. Mijn tip? Vergeet voorgebakken scenario’s en trucjes, want je hart wijst je altijd en onvermoeibaar de weg. Het is eigenlijk zó heerlijk simpel: het leven leert je van seconde tot seconde wat nodig is.
Het énige wat je hoeft te doen is opdagen. De rest gaat vanzelf.
