Ze koos ‘Ik zie jou’ als treffende titel voor haar boek. Heleen, dochter van oud-premier Ruud Lubbers, merkt als kind hoe het is om niet écht gezien te worden. Eenmaal moeder spiegelt ze zichzelf in de ogen van haar dochter. Het is het begin van een zoektocht naar wie ze is. Naar eigen kracht. “Alles begint met de vraag: hoe zie ik mijzelf?”
In de Rotterdamse wijk Kralingen kwetteren vogeltjes in weelderige, groene bomen. Aangeharkte gazons omarmen riante, vrijstaande villa’s en twee-onder-een-kapwoningen. Een houten deur van een jarendertigwoning zwaait open. Daar is ze. Heleen. Dochter van Ruud Lubbers, de langstzittende Nederlandse minister-president ooit, die vorig jaar overleden is. Coach, trainer, auteur, spreker… Je kunt haar vele etiketten op haar plakken. Ze noemt zichzelf vooral ‘moeder’.
Met een vrolijk gebaar nodigt ze me binnen. “Kom erin. Welkom!” Ze loopt met een rechte houding de gang door, de keuken in. We belanden aan de keukentafel, met uitzicht op de oven waar een cake rijst. Hoezeer de lucht van versgebakken cake, deze wijk, dit interieur – deze buitenkant – ook strookt met het perfecte plaatje van een geslaagde vrouw uit de betere kringen – zodra je in gesprek gaat met Heleen merk je dat die labels haar geen recht doen. Met een krachtige, warme stem, voert ze mij mee haar wereld in. Ik geniet van een woordenzee vol vuur, daadkracht en tegelijk ook kwetsbaarheid.
Heleen lacht: “Je kent het wel, van die feestjes, waarin mensen je vragen: wat doe jij? Mijn liefste antwoord op zo’n moment: ‘ik ben moeder’. Voor mij is het een woord dat verder reikt dan mijn eigen gezin. Het is een levensinstelling. Het moederhart heeft zoveel lagen. Het heeft het vermogen om voorbij het oordeel de liefde te laten stromen.” Blauwe ogen priemen door me heen. Dan een vraag, die tegelijk een oproep verwoordt. “Met de ogen van je hart kijken naar ieder mens dat je pad kruist, kun je dat?”
Uren vliegen voorbij. Heleen verhaalt over de krassen die ze opdeed in haar jeugd, haar angst, pijn en de vele geschenken die het leven haar gaf. Soms stopt ze even met praten en horen we alleen het tikken van een klok. Dan volgt er een krachtige quote, die beschrijft wat haar drijft. Haar missie in het leven. “Het gaat niet om mij. Absoluut niet. Ik wil mensen oproepen verder te kijken. Nieuwsgierig te zijn. Elkaar echt te zien. Voorbij je eerste gedachte, de etiketten en oordelen.”
Je bent je al als kind bewust van het effect van kijken. Hoe komt dat?
“Mag ik je meenemen naar het begin? Mijn wieg staat in dit huis in Kralingen. Al meer dan een halve eeuw geleden werd ik hier geboren, als jongste dochter, in een intellectueel gezin, met liefhebbende ouders en twee slimme broers. Ondank zijn politieke carrière is mijn vader nauw betrokken bij ons gezin. Hij werkt vaak, maar àls hij er is, geeft hij alle aandacht. Honderd procent. In tegenstelling tot mijn broers heb ik moeite met leren. Ik ga naar de mavo in de buurt. Mijn ouders laten mij in alles laten voelen dat dat goed is. Ieder mens telt, hoe dan ook. Dat is wat ik meekrijg. Tegelijk pik ik haarfijn de blik van de buitenwereld – van kennissen, buurtgenoten die niet verder kijken – op. Als ‘dochter vàn’ en ‘rijkeluismeisje’ word ik geacht goed te leren.”
En hoe vormt dat je, die verwachtingen van anderen?
“Ondanks de warmte en onvoorwaardelijke liefde waarmee mijn ouders mij omringen groei ik op tot een onzeker kind. Mijn ouders krijgen bijvoorbeeld vaak de vraag: ‘Gaat jullie dochter naar het vwo of naar het gymnasium?’ Wanneer ik dat onderwijsniveau bij lange na niet red voeden de oordelen om mij heen mijn onzekerheid. Ik vraag mezelf af: wat ben ik eigenlijk waard? Wat kan ik eigenlijk? Hoor ik er wel bij ondanks dat ik niet goed kan leren? Ik ben een prooi voor pestkoppen, juist omdat ik zo onzeker ben, en krijg te horen: ‘Je denkt toch niet dat je iets voorstelt?’ Het voelt alsof anderen niet zien wie ik werkelijk ben. Ik zet na de middelbare school de eerste stappen in het werkende leven. Als ‘aanpakker’ rol ik in de wereld van media. Met veel plezier werk ik voor een aantal televisie- en evenementenproducties. Dan komt mijn diepste wens uit: ik raak zwanger.”
Was dan echt een keuze?
“Oh ja… zeker! Ik ben een twijfelkont, maar niet op dat vlak. Sinds ik me kan herinneren heb ik ernaar uitgekeken moeder te worden. En die wens komt gelukkig uit. Ik mag samen met mijn man drie kinderen op de wereld verwelkomen. Het moederschap is voor mij zo wezenlijk, zo vormend geweest. Alle drie mijn kinderen hebben lessen aangereikt over het vinden van mijn eigen kracht en het leren kennen van mijzelf. ”
Vertel. Waarin heeft het je gevormd?
“Onze eerste dochter Emilie wordt geboren en ik geniet van het moederschap. Bij de geboorte van de tweede, van Willemijn, loopt het totaal anders. Het lukt me maar niet m’n draai te vinden. Ik voel zo weinig voor de nieuwe spruit, hoe komt dat toch? Het kleine meisje huilt uren. Ze is een zogenaamde ‘huilbaby’. Ik krijg haar maar niet stil. Niks helpt, wat ik ook doe. Op een dag ben ik de wanhoop nabij. In een opwelling laat ik Willemijn achter bij mijn moeder. Ik heb rust nodig en besluit een wandeling te maken. Nu ben ik degene die huilt. Ik ben zo uitgeput. In gedachten kijk ik naar mijn jongste dochter. Ik blik in haar pupillen. Opeens besef ik waarom ik het zo lastig met Willemijn heb: ik zie mijzelf in haar ogen. Die ontdekking vormt een keerpunt in mijn leven. Alles begint met de vraag: ‘hoe zie ik mijzelf?’ en van die vraag maakt Willemijn me bewust.”
Wat ontdek je over jezelf?
“Wat ik in haar weerspiegeld zie is mijn eigen pijn. Het is een pijn en onzekerheid die ik niet aan kan zien, maar waar zij natuurlijk niks aan kan doen. Mijn kind hoeft mijn verdriet niet te dragen. Hoe kan ik ervoor zorgen dat zij vrij wordt van de emotionele bagage van haar moeder? Hoe kan ik omgaan met mijn eigen onzekerheid en in mijn kracht komen te staan? Ik gun iedere ouder dergelijke momenten waarin je levenslessen opdoet, gewoon door het aankijken van je kind. Stel jezelf de volgende vraag: wat zie ik wanneer ik in de ogen van mijn dochter of zoon kijk? Van wat die ogen je weerspiegelen kun je zoveel leren. Geniet van de mooie dingen die je erin ziet en schrik niet van wat je liever niet ziet. Zie het als een spiegel, een kans om over jezelf te leren.”
Hoe kom je los van je eigen bagage? Hoe is die zoektocht naar jezelf?
“Ik vertelde zojuist over de bewuste wandeling, waarbij ik Willemijn heb achtergelaten bij mijn moeder. Vlak erna constateert een arts dat ik een postnatale depressie heb. Dat label vind ik op dat moment wel oké. Mensen in mijn directe omgeving hebben begrip en steunen me. Ik wil het niet bij die diagnose houden. Want wat ligt daar achter? Hoe ga ik met mijzelf om? In de loop der jaren doe ik allerlei opleidingen. Meer en meer besef ik wat van mij is, wat ik zélf heb aan te gaan. Zo voorkom ik dat mijn eigen onzekerheid en pijn vermengd raken met die van haar. Voor ons beiden is die scheiding belangrijk. Ik kies vaker voor waar ik echt vrolijk van word en pak de rust die ik nodig heb. Het niet-voelen maakt plaats voor een oceaan van liefde, waaruit ik niet alleen Willemijn, maar ook mijzelf weet te voeden.”
Hoe gaat het met haar ontwikkeling?
“Willemijn volgt haar eigen pad, dat je bepaald niet glad geplaveid kunt noemen. Wanneer ze negen jaar is spreekt ze wel wat woorden, maar heeft ze nog nooit een letter geschreven of gelezen. Maar we klagen niet. We maken ons geen slachtoffer het systeem. Zoals mijn vader schreef in zijn memoires, en dat ik in heel mijn leven zo herken: ‘De tijden dat zijn wij. Het heeft dus geen zin om te spreken over moeilijke tijden. Het gaat erom wat je er zelf van maakt.’ Vanuit die gedachte vinden we het enorm belangrijk verder te kijken en niet alleen haar beperkingen te zien. Wat is er wel? Wat is iets waarvan ze gaat sprankelen, wat haar moeiteloos afgaat? We zijn ongelofelijk blij verrast wanneer we dat ontdekken. Het zijn paarden. Willemijn blijkt meester in het communiceren met die beesten. We kunnen ons plezier niet op.”
Welk effect heeft dat op haar ontwikkeling?
“Een ongelofelijk effect. Ik zal je vertellen over haar eerste paard: Kyran. Willemijn blijkt dus ongelofelijk goed met paarden te zijn. Al snel rijst de vraag: wat als ze een eigen paard of pony zou hebben? Op een dag gaan we naar Zeeland om een proefritje te maken. We maken wel vaker proefritjes, maar deze keer is het anders. Willemijn en de pony hebben direct een enorme klik. Omdat het nogal een aanschaf is en we niet over een dag ijs willen gaan, besluiten we aan de warme choco te gaan en onze gedachten op een rijtje te zetten. Willemijn wil niet mee. Ze wil letterlijk afstand en blijft na het ritje in het Zeeuwse zand zitten. Na een tijdje loop ik haar kant op. Opeens zie ik haar grote ogen vol ontroering. Nieuwsgierig loop ik dichter naar haar toe. Ze speelt met een stokje en heeft een tekst in het zand geschreven. Er staat K–Y-R-A-N. Met een hartje erachter. Mijn analfabete dochter van negen jaar heeft foutloos de naam van het paard in het zand geschreven. Voor ons is dat op dat moment een wonder. Je moet je bedenken dat we vlak daarvoor van de lerares te horen hadden gekregen dat het woord ‘aap’ te moeilijk voor haar zal worden. Ze zal het woord nooit kunnen schrijven. Het paard heeft haar over een drempel getild. Stomverbaasd en diep aangedaan hebben we Kyran nog dezelfde dag gekocht.”
Bleef het schrijven bij die ene keer?
“Nee, zeker niet. Kyran zet Willemijn aan om iedere dag weer bij te leren. Hij geeft haar vertrouwen dat ze talent heeft. Dat ook zij zich kan ontwikkelen en mag bouwen aan een toekomst. Keer op keer overtreffen haar stappen onze stoutste dromen. Om een lang verhaal kort te maken: Willemijn is een waardige jong volwassen vrouw die mooie opleidingen in de dierverzorging en paarden succesvol heeft afgerond. Ze is inmiddels een geweldige springruiter en werkt in diverse professionele stallen. Dankzij Willemijn geloof ik in wonderen. En in de kracht van het hart, waarin een wijsheid besloten ligt die zoveel verder gaat dan intelligentie. Als je het lef hebt je hart te laten spreken en voorbij labels als ADHD, ADD, crimineel, etc te kijken, voorbij oordelen en beperkingen te komen, dan kom je op vragen als: wat kan een kind wél? Waar is dit meisje echt goed in? Welke plek wil zij innemen? Kinderen zijn zoveel meer dan hun IQ. Ze kunnen vaak zoveel meer dan we denken.”
Begrijp je wat er precies is gebeurd? Hoe paarden haar hebben geholpen?
“Ik kan er veel antwoorden op geven, maar echt begrijpen doe ik het niet. Ik ben een nuchtere Rotterdamse. Ik houd van aanpakken, mouwen opstropen en vooruit kijken. En soms constateer ik ook: ik weet het niet. En dat is goed. Al dat analyseren, 10.000 keer hetzelfde bedenken, het leidt je steeds opnieuw naar dezelfde cirkels, dezelfde uitkomsten. Zodra je zegt ‘ik weet het niet meer’ sla je een nieuw, spannend pad in. Ik ben het niet-weten meer en meer als een geschenk gaan zien. Ik zeg nu: als je het niet begrijpt, verwonder je er dan maar over.”
Inmiddels ben je zelf ook met paarden gaan werken. Waarom is dat?
“Misschien herinner je het zinnetje van mijn vader: mag ik met je meedenken? Mijn zinnetje is: mag ik met je meekijken? In de bak, met paarden, nodig ik mensen uit voorbij het oordeel, voorbij het eigen gedrag te kijken. Paarden reageren niet op woorden. Ze reageren met een enorme wijsheid op het onbewuste en op onderdrukte emoties. In wisselwerking met het paard laat ik ook mijn intuïtie spreken. Een tijdje geleden werkte ik met eenjongere, die zogenaamd ‘druk’ is, en wel wil kijken welke spiegel het paard hem voorhoudt. Het paard –Cil- blijft naast de jongen staan en graaft verwoed met zijn voeten in het zand. Ik vraag de jongen: ‘Ik heb een kwetsbare vraag voor je. Je mag zelf weten of je hem wilt beantwoorden. Van hoeveel dierbare mensen heb je afscheid moeten nemen?’ Vol emotie vertelt hij dat zijn vader onlangs is gestorven. En hij ook van twee vrienden afscheid heeft moeten nemen. Hij vertrouwt me ook een ander geheim toe. Zijn vader was een crimineel en had veel aanzien. Om postuum respect van zijn vader te krijgen, is hij nu ook dat pad opgegaan. De jongen kalmeert. Hij vertelt over een diepe rust die hij voor het eerst sinds tijden ervaart. Ook Cil is stil geworden. Dankzij dit paard heeft de jongen zicht op wat hij onderdrukt en kan hij vanuit die zelfkennis andere keuzes maken.”
Hoe kunnen we leren echt elkaar te zien en minder vanuit oordelen te leven?
“Oordelen zijn er. Die kun je niet zomaar wegdrukken. Als je een skippybal onder water drukt, popt deze vanzelf weer omhoog. Maar je mag een vraagteken bij je eerste gedachte zetten. En verder kijken. Laat je nieuwsgierigheid de vrije loop. Luister, geef aandacht. Laat je hart spreken. Kijk naar jezelf, naar een ander. Voorbij beelden, voorbij woorden. Soms ligt alle wijsheid in gewoon stil zijn. Voorbij het niet-weten mag je ingevingen ontvangen en vertrouwen op de wijsheid die er van nature is. Wanneer je naar je ingevingen handelt en je je intuïtie volgt, geeft dat zoveel energie. En ik beloof je: het leven zal je steeds opnieuw verrassen.”
Meer lezen?
- De Mooij-Lubbers, H. (2019). Ik zie jou. Uitgeverijvanbrug.nl
Op basis van acht thema’s neemt Heleen je mee in een aantal zeer persoonlijke verhalen over nieuwsgierigheid, aandacht, intenties, ontdekken, vertrouwen, wijsheid, overgave en vrijheid.
