Verhalen zijn maar verhaaltjes, toch? We vertelden ze vroeger als mythen, sagen en sprookjes, later als getuigenissen in religieuze boeken, nu vooral in de vorm van romans, televisieseries en films. Verhalen lijken amusant en onschuldig, maar hebben een enorme kracht. Ongemerkt vormen ze in ons onderbewustzijn een kader waarbinnen de werkelijkheid geduid wordt.
Als romanschrijver verzin ik de hele dag verhalen bij elkaar. Soms breng ik meer uren van de dag door met de personages in mijn verhaal dan met levende mensen. Ik ervaar niet echt een scheiding tussen de twee, omdat de roman en de dagelijkse werkelijkheid gaandeweg met elkaar vervlochten raken. Wat er in de realiteit gebeurt, komt onbewust in mijn fictie terecht en wat zich in de fictie afspeelt, kleurt mijn blik op de realiteit. Het ademt elkaar in en blaast elkaar weer uit.
Een onderstroom met betekenis
Goed beschouwd werkt het voor iedereen zo: de verhalen die we tot ons nemen, of het nu religieuze verhalen zijn, films of romans, beïnvloeden onze overtuigingen en bepalen hoe we de werkelijkheid interpreteren. Ze vormen een onderstroom die betekenis toekent aan het oppervlaktewater. Zus en zo hoort het, dit is normaal en dat niet.
Macht over een groep
De heersende machten in een samenleving weten ook maar al te goed dat collectieve verhalen ons wereldbeeld en mensbeeld stutten. Vaak komen er zondebokken aan te pas, verantwoordelijk voor alle problemen. Nog efficiënter is het om een groep mensen zelf een het gevoel te geven inferieur te zijn. Als je werkelijk macht over een bevolkingsgroep wilt hebben, moet je beïnvloeden hoe die groep zichzelf ziet.
Vrouwelijke personages
Neem vrouwen. Als het je lukt om hen via verhalen beperkende overtuigingen te laten aannemen, dan is de vrouwenonderdrukking al voor driekwart geslaagd. Met andere woorden: hoe wij vrouwen onszelf zien, bepaalt de omvang van wat wij onszelf toestaan. Het bepaalt onze slagkracht. Niemand hoeft ons meer klein te krijgen als we dat zelf al doen. Als wat zondig, onrein, schaamtevol zou zijn via vrouwelijke personages in verhalen ons brein binnendringt, dan houden we onszelf en onze dochters eraan. Er hoeven maar een paar generaties overheen te gaan en patriarchale waarden zijn bij een meerderheid onbewust geïnternaliseerd. Zodat er daarna gezegd kan worden: kijk, ze willen het zelf!
Verander de verhalen
Als we de wereld willen veranderen, moeten we eerst de verhalen veranderen. Laten we alles rigoureus ondersteboven gooien. Nee, vrouwen zijn niet het zwakke geslacht, maar krachtig en wijs. Nee, we zijn als mens geen baas over de natuur, maar onderdeel ervan. Nee, er is geen ras superieur aan een ander ras, want niemand is boven of onder een ander gesteld. Laten we wat ons is wijsgemaakt omverwerpen en onszelf nieuwe verhalen vertellen; de verhalen die we in ons hart horen, die ons zenuwstelsel tot rust brengen en waarvan we met elke cel in ons lichaam voelen: dit klopt.
Meer lezen van Susan Smit?
Susan Smit schreef een pleidooi voor langzaam leven.
