Stiltes kunnen heel ongemakkelijk zijn. We willen ze doorbreken – liefst zo snel mogelijk. Maar is dat wel nodig? Want in de woorden die niet worden gezegd, valt heel veel te ontdekken.
Waarom is het soms zo lastig om een stilte te doorbreken? Misschien is het probleem wel juist dat we die stilte zo graag wíllen doorbreken. We voelen ons er ongemakkelijk bij, en vaak is dat het belangrijkste probleem. Door te luisteren naar de stilte, naar alles wat niet wordt gezegd, ontdek je wat er écht aan de hand is en dan is het verbreken van de stilte een stuk gemakkelijker. Laat de stilte dus gerust even duren. En vraag jezelf af: wat hoor ik eigenlijk in deze stilte? Wil ik deze stilte wel doorbreken? En waarom? Vijf soorten stilte, en wat je ervan kunt leren.
1 De stilte van de onhandige toenadering
Je hebt de beleefdheden uitgewisseld, langzaam valt het gesprek stil. En je zit pas aan het voorgerecht. ‘Nou, daar zitten we dan!’ is de meest toegepaste manier om die ongemakkelijke stilte te doorbreken. Ja, daar zit je dan. Met je date in een restaurant. Op een borrel bij iemand met wie het gesprek niet wil vlotten. Aan tafel naast disgenoten met wie je kennelijk weinig gemeen hebt.
Maar is dat wel zo? Of heb je de dingen die je gemeen hebt gewoon nog niet gevonden? Het goede nieuws is dat dit stiltes zijn waarop je je kunt voorbereiden. Bijvoorbeeld door wat onderwerpen paraat te hebben uit de lijst van 36 vragen die psycholoog Arthur Aron ooit opstelde en waarmee je versneld op een dieper niveau van vertrouwdheid zou moeten raken.
Als jij iemand moet opbellen, oefen je dan vooraf wat je gaat zeggen? Waarom? Waarvoor ben je het meest dankbaar in je leven? Als je morgen wakker zou kunnen worden met een nieuwe eigenschap of vaardigheid, wat zou je dan kiezen? Is er iets waar je al heel lang van droomt? Wat is je favoriete herinnering?
Het zijn vragen waar een geweldig leuk gesprek op kan volgen, maar het lastige is dat ze vooral goed werken met mensen met wie je al een klik hebt.
Mensen zijn geneigd om heel veel en snel te gaan praten als een gesprek stilvalt. Maar om de spanning weg te halen, hoef je niet te praten. Je kunt de stilte ook gewoon even laten en beschouwen als een deur die open gaat naar een nieuw niveau van vertrouwelijkheid. Door om te beginnen niet in paniek te raken, maar de stilte er even gewoon te laten zijn, al is het maar tien seconden. Adem rustig uit en wacht een paar tellen. Luister naar de geluiden om je heen, focus op wat er op je bord ligt, op wat je proeft, op hoe je je voelt – en zeg dan wat er in je opkomt. Of wacht nog even. Als je je op je gemak voelt in de stilte, voelt de ander dat aan. En dan is élke opmerking goed. ‘Hoe vind jíj het, om hier te zijn?’
2 De stilte van het even niet weten
Je had iets moeten zeggen. Je wilde ook iets zeggen. Maar je wist niet wat. En dus hield je je mond – en je voelt je er achteraf schuldig over. De Amerikaanse dichter Clint Smith heeft dat soort stiltes prachtig omschreven als ‘de stilte die zich om je besluiteloosheid wikkelt’. Je wilde het voor iemand anders opnemen, maar je wist zo snel niet wat je moest zeggen en dus zei je maar niets. Iemand zei iets onaardigs over een vriend en je had geen weerwoord. Je sust jezelf met de gedachte dat je anderen niet hoeft op te voeden. Maar het knaagt.
Wat je hoort is de stem van je geweten.
‘De geest is de voorloper van alle handelingen,’ zei de Boeddha. Hoe komt jouw handelen voort uit je denken? Waar sta je voor? Wie wil je zijn? Hoe versterk je de stilte waarin mensen worden buitengesloten?
Het is een leerzame stilte, juist omdat je je er achteraf rot over voelt. Het enige wat helpt is nadenken over je normen, daar een besluit over nemen, zodat je je de volgende keer wel weer herinnert waar je voor staat. En misschien, hopelijk, de woorden kunt vinden.
Vaak kan het trouwens ook zonder woorden. Ben je degene die mee roddelt? Of degene die naast de moeder gaat staan die er op het schoolplein altijd in stilte een beetje buiten staat, en iets vriendelijks zegt over haar kind? Als iemand door een moeilijke periode gaat, ben je degene die wacht tot het voorbij is? Of degene die bloemen aan de deurknop hangt?
Als het voelt alsof er een slot op je mond zit, spreid dan je armen. Laat je hart spreken, daar heb je het voor.
3 De gestolde stilte
De vrienden die je uit het oog bent verloren. De geladen stilte na een ruzie, als je allebei te koppig bent om als eerste de stilte te doorbreken – de stilte van het afsluiten en buitensluiten, de stilte als straf. De stilte van het mokken. Van lekker niks oplossen, omdat het zo léuk is om te mokken. Stilte als machtsmiddel.
Niets moeilijker dan een stilte te doorbreken wanneer je denkt (of wéét) dat iemand kwaad op je is. Niets is moeilijker dan de stilte te doorbreken wanneer je je hebt teruggetrokken in je eigen gelijk. Daar sta je dan, aan weerszijden van een muur. Niet in beweging te krijgen.
De stilte voor de oerknal.
En hoe werd die verbroken?
Met een trilling. Ergens moet je iets in trilling brengen. Dat is hoe elk nieuw verhaal begint. In den beginne was het Woord. Aan het begin van de schepping was er een klank. Ohm. Ergens, bij een van de twee zwijgers, begint een trilling. Een gedachte. Nog een gedachte. De verharde spieren in je gezicht moeten weer zacht worden voordat je je lippen van elkaar krijgt. En daarna pas kun je de stilte verbreken.
Niet met grote, zware woorden, maar met kleine, lichte woorden.
Misschien kunnen we hier een voorbeeld nemen aan de Amerikaanse milieuactivist John Francis, die maar liefst zeventien jaar zweeg – niet uit kwaadheid trouwens, maar omdat hij het zwijgen zo leerzaam vond. Hij begroette vrienden en familie bij zijn terugkomst met een eenvoudig [‘Thank you for being here.’]
Dank je wel dat je er bent. De acceptatie van de ander, precies hoe die is. Met de kwaadheid, de wrok, het zwijgen. De acceptatie van jezelf, zoals je bent, met je kwaadheid, je wrok, je koppige zwijgen. Een kleine gedachte, een trilling, daarmee begint het. En niet veel later is het tijd om de stilte te doorbreken. ‘Koffie?’
4 De stilte van je stem
We zeggen zoveel met de klank van onze stem. Waarom is het zo moeilijk om je uit te spreken als er publiek bij is? Een lezing, waarbij je best een vraag had willen stellen. Bij vergaderingen, waar iemand anders met jouw idee aan de haal gaat. Als iemand je vraagt om te spreken. Als er iemand voor je neus staat met een microfoon, die een mening van je wil.
Het is niet eens dat je niet weet wat te zeggen, het is dat je je eigen stem niet herkent als je hem terughoort. Zoals je soms ook schrikt van foto’s van jezelf. Je bent voor anderen niet hoe je voor jezelf bent.
Er is oefening voor nodig om vertrouwd te raken met je eigen stem. Een training spreekvaardigheid kan enorm helpen, maar het belangrijkste is dat je het leert door het gewoon maar te doen. Neem kleine stapjes. Zoek mensen bij wie je je op je gemak voelt zodat je hardop je gedachten kunt formuleren, ook als je er nog niet uit bent wat je wilt zeggen. Breng aan tafel met vrienden een toost uit.
Neem je stem op, en luister naar je eigen stem. Waarschijnlijk klink je hoger dan je dacht. Misschien hoor je nuances die je niet had bedoeld. Misschien klink je vriendelijker, dat kan natuurlijk ook. Lees kinderen voor. Praat hardop met een koptelefoon op. Tot je vertrouwd bent met je stem. Tot je weet wat je wilt zeggen. Tot je je ook durft uit te spreken als je het nog niet precies weet.
Sommige mensen hebben een stem die ze altijd al zelf graag horen. Anderen moeten hun stem naar buiten lokken met liefdevolle vriendelijkheid. En vaak zijn juist dat de stemmen die belangrijk zijn om te horen. Dus moedig hem aan. Je stem telt.
5 De stilte in onszelf
We zijn allemaal even eenzaam. In ons is het overal even stil. De stilte diep in ons is zo diep. Het diepe zwart, het eindeloze wit, de stilte waar je je zo in kunt verliezen dat je denkt dat je alleen op de wereld bent. Dat laatste klopt niet. Of toch? Hoe dan ook, iedereen heeft z’n eigen stilte en die stilte verbreken, maakt niet alleen jezelf minder eenzaam, maar anderen ook.
‘Neem dagelijks de tijd om met mededogen te luisteren naar je innerlijk kind, naar die dingen in jezelf die schreeuwen om gehoord te worden,’ schrijft Thich Nhat Hanh in zijn recente meditatie over stilte. ‘Dan zul je weten hoe je naar anderen kunt luisteren.’
Je eigen stilte verkennen is ook: de gaten in je ziel benoemen, herkennen, opvullen. Door bijvoorbeeld elke dag drie pagina’s te schrijven over alles wat er in je opkomt – en je te verbazen over alles wat er in je zit en er nu ineens uitkomt.
Door met anderen te praten, niet over wie je bent in publiek, maar wie je bent achter de coulissen. De raakvlakken vinden. Ontdekken dat we allemáál zo’n stilte hebben, ook al is die voor iedereen anders. En merken dat die stilte vertrouwder voelt als je merkt dat hij er gewoon bij hoort. Voor iedereen.
Luisteren naar de stilte achter de woorden doe je ook door even niet bezig te zijn met wat je zelf gaat zeggen, maar echt te luisteren naar wat iemand anders vertelt. De stilte is de ruimte waarin we ons hart kunnen uitstorten.
Stilte is een zeepbel. Er is maar zo weinig nodig om hem te doorbreken. Een zucht. Een woord. Een blik. Een zin. Dan is de spanning weg. Het onzichtbare vlies dat je van andere mensen scheidt, is verdwenen. De geluiden klinken helderder, je ziet de dingen beter – alsof je zintuigen zijn opengegaan. Alsof je, door de zeepbel door te prikken, zelf een beetje lichter werd.
Waardoor je, misschien nog wel meer, kunt genieten van de mooie stiltes. De stilte van het bos. De stilte van alles wat niet in woorden valt uit te drukken. De stilte van het vriendelijke gebaar. De stilte die je niet hoeft te doorbreken. De stilte van het verwonderen. De stilte van niets meer aan doen
