De hele dag door winnen en verliezen we onbewuste wedstrijdjes en grote krachtmetingen. Wat is de les van falen en wat is de winst van zegevieren? Susan Smit bekijkt het ware verlies en stelt een gamechanger voor.
Bij het beeld dat ik van mezelf heb, hoort geen competitiedrang. Ik vind van mezelf dat ik niet competitief ben ingesteld. Bij mijn rondje hardlopen door het park laat ik me vrolijk door iedereen inhalen. Na een verloren bordspelletje hoef ik geen revanche. Als mijn schrijvende collega’s meer boeken verkopen dan ik, voel ik geen rivaliteit en zal ik hun boeken zelfs aanraden.
Maar helemaal gespeend van overwinningsdrang ben ik niet; ik heb er last van als er voor mijn gevoel scheef geredeneerd wordt. Ik kan mijn partner niet laten denken dat-ie gelijk heeft als-ie het volgens mij niet heeft. En het is ondenkbaar dat ik onlogische en oneerlijke redeneringen aan een balie laat passeren. Zelfs ná het meningsverschil zit ik nog op betere argumenten te broeden, alsof ik de discussie dan in elk geval in mijn hoofd glansrijk kan winnen. Kennelijk wil ik dat mijn waarheid zegeviert en de andere partij door het stof gaat.
Punt voor mij
De hele dag door winnen en verliezen we kleine wedstrijdjes en grote krachtmetingen. We winnen een puntje als we een spelfout op de menukaart ontdekken, we verliezen een puntje als onze tegenstander het potje Wordfeud op zijn naam kan schrijven, we winnen als wíj een grote opdracht binnenslepen en niet een collega of concurrent, we verliezen als onze gedroomde liefdespartner voor een ander kiest.
We hebben allemaal een ander gebied in ons leven waar we gebrand zijn op zoveel mogelijk puntjes scoren; bij sport, de prestaties van onze kinderen, feitenkennis, gamen, bordspelletjes, werk, het kat- en muisspel met een gezworen vijand, weddenschappen. Ik ken een vrouw die het liefst iedereen voor laat gaan bij de bakker, maar die al bijna twee jaar is verwikkeld in een rechtszaak met haar ex die haar nu al meer geld heeft gekost dan ze ooit van haar ex zal krijgen, maar winnen zál ze.
Wat maakt iemand tot een goede verliezer? Kun jij als je wint triomferen of maak je jezelf liever klein en onzichtbaar? Wat zegt jouw omgang met nederlagen en overwinningen over jou en wat kun je daarvan leren? Of moet het hele systeem van winnen en verliezen op de schop?
Feilbaarheid
Winnen en verliezen bij bijvoorbeeld sport en spel leert je om te gaan met winst en verlies van grotere, meer wezenlijke dingen. Het maakt je, zonder al te zware consequenties, bewust van het feit dat het voor of tegen kan zitten in het leven. Je ervaart dat de uitkomst te maken heeft met inzet, voorbereiding, talent en vooral een hoop toeval en geluk. Je kunt verliezen als je eigenlijk beter was en winnen als je dat misschien niet had verdiend. Het rekent af met de illusie dat een uitkomst altijd volkomen terecht is. Het brengt je bovendien bij dat je niet eerder op zou moeten geven dan wanneer het spel voorbij is, want dat de wind altijd nog kan keren.
Op het eerste gezicht leert verliezen je hoe je in het leven tegenslagen en teleurstellingen kunt incasseren. Als je je verlies moet aanvaarden, maakt dat je nederig en bescheiden. Mocht je aanleg hebben voor overmoed of zelfoverschatting, dan brengt het je zelfbeeld weer op orde. Je komt oog in oog met je eigen feilbaarheid te staan en krijgt daardoor ook begrip voor andermans onvolkomenheden. Je voelt dat je niets meer bent dan een ander. Winnen, aan de andere kant, geeft je vertrouwen in je eigen kunnen. Het werpt licht op je unieke talenten en wat je allemaal zou kunnen bereiken als je je inzet en als de wind goed staat. Je voelt dat je niets minder bent dan een ander.
Eigenwaarde
Je reactie op winnen en verliezen zegt veel over hoe je in het leven staat en welke onderliggende overtuigingen je over jezelf en het leven hebt. ‘Je ontdekt meer over een persoon in een uur spel dan in een jaar conversatie,’ schreef Plato al. Als je gebukt gaat onder een nederlaag – een worstelen dat verder gaat dan even stevig balen – is dat een uitnodiging om bij jezelf te gaan graven.
Welke onderliggende overtuigingen spelen ermee? Misschien koester je een diepgevoelde overtuiging dat je niet goed genoeg bent, en zoek je als gevolg daarvan al je hele leven bevestiging van anderen. Zolang je wint kun je de kritische stemmen het zwijgen opleggen, maar zodra je faalt klinken ze des te harder op. Zie je wel, je kan het niet. Anderen staan boven jou. Zolang je prestaties je waarde bepalen, zal je eigenwaarde wankel blijven en zul je overgevoelig blijven voor elke mislukking.
Moeite hebben met winnen is evenzeer een uitnodiging voor zelfreflectie. Als je succes, beloning of bewondering liever wegmoffelt of aan je voorbij laat gaan, kun je je afvragen waarom je dit niet kunt ontvangen. Ben je bang dat jouw succes afgunst oproept? Denk je dat je jezelf kleiner moeten maken om liefde te krijgen? Of misschien strookt het winnaar-zijn niet met je zelfbeeld van eeuwige verliezer en kamp je met een vastgeroest zelfbeeld van slachtoffer of martelaar.
De ware winst van winnen is durven stralen; je grootste licht naar alle kanten uit laten schijnen zonder bang te zijn dat je mensen verblindt of van je vervreemdt. Je zegeviert, in de volle overtuiging dat je het waard bent, dat ook dit voor je is weggelegd en dat je anderen kunt laten delen in de overvloed.
Je kunt verliezen als je eigenlijk beter was en winnen als je dat misschien niet had verdiend Met wíllen winnen geef je iets op, namelijk: speelsheid, ruimte voor verwondering en plezier
Onbelemmerd
Mijn zoontje van zeven is nogal een knutselaar. Als ik me naar hem omdraai is er alweer iets nieuws geschapen: een gevonden stok en stuk stof wordt een vlag, een omgekeerd flesje met gaatjes in de dop aan een stokje in de aarde wordt een irrigatiesysteem voor een plant, een kartonnen doos wordt een kattenmandje. Is het project eenmaal af, dan verliest het bijna onmiddellijk zijn belangstelling. En als ik na een dag of wat vraag of het weg mag, vindt hij dat prima.
Wanneer we kind zijn, vloeit scheppingskracht onbelemmerd door ons heen. Ideeën springen op vanuit het onderbewuste en worden gerealiseerd. We klooien wat met een bal, rommelen met papier en lijmstiften, zingen alsof niemand het hoort. Het is niet heel belangrijk wat anderen ervan vinden, hoe het afsteekt tegen andermans maaksels en prestaties en of het precies wordt zoals het van tevoren bedacht is. Het spel of idee kan gaandeweg ook iets anders worden. Het gaat om het maken, het doen, het spelen zelf.
Vergelijken met anderen
Wanneer begint het verliezen en winnen? Zodra het vergelijken met anderen begint. Als het resultaat nut moet hebben. Of wanneer we van onszelf een van tevoren omschreven doel moeten behalen waar niet van afgeweken mag worden. Het maakt niet zoveel uit of onze toetssteen nu buiten ons ligt (anderen moeten het goed vinden) of in onszelf (ik moet het perfect doen), maar er verschuift iets. De weg van het maken, het creëren is niet langer iets op zichzelf, maar een manier om een doel of effect te bereiken. Bewondering. Succes. Beloning. Nut. Trots.
Willen winnen wordt geassocieerd met focus, toewijding, doelgerichtheid en vastberadenheid. Maar je geeft ook iets op: speelsheid, ruimte voor verwondering en onvoorwaardelijk plezier, wat de uitkomst ook is. De volheid van de ervaring. Als alleen winnen de ervaring de moeite waard maakt en verliezen schaamtevol of zwak is, smoort dat het plezier in het proces van iets uit je handen zien komen, zich zien ontvouwen. Het belemmert de grillige, wilde, creatieve kracht die door ons allemaal heen stroomt en daarmee de natuurlijke rommelige weg naar een resultaat.
Magisch woord
Er is een manier om die zorgeloze, onbelemmerde manier van dingen aangaan terug te vinden. Er is er een magisch woord dat ik vaak gebruik om de focus op het resultaat eraf te halen en dat woord is ‘experiment’. Zeg tegen jezelf ‘het is maar een experiment’ en de belangrijkheid van de uitkomst zal wegvallen. Het scorebord verdwijnt. Simpelweg slagen of falen is niet aan de orde; het wordt breder. Wat ga je ontdekken? Wat gaat er gebeuren? Dat brengt de verwondering, speelsheid en ontdekkingslust terug. Het wordt spannend om te zien hoe het uiteindelijk uitpakt. Als het anders loopt dan je dacht is dat interessant. Zelfs als het mislukt, is het eigenlijk niet meer mislukt, want ook dat is een goede en behulpzame uitkomst: niet meer zo doen, verder zoeken en uitproberen. Je hebt iets geleerd.
Zodra iets een experiment is kun je gemakkelijker ruimte geven aan briljante aanpassingen, plotselinge invallen en rigoureuze koerswijzigingen die in elk maakproces belangrijk zijn. Als romanschrijver maak ik eerst een grove verhaallijn van hoe ik denk dat ik mijn verhaal ga vertellen, met schema’s wat in welk hoofdstuk aan de orde komt. Ik heb dat schema nodig, maar alleen om het vervolgens los te laten en losjes en vrij te gaan schrijven. Van alles kan gebeuren: ik sla zijpaden in, schrap personages, laat me verrassen door nieuwe gebeurtenissen.
Blijf spelen
Bij alles wat je onderneemt, helpt het om je niet al te krampachtig vast te houden aan een al te vastomlijnd doel, wat kan slagen of mislukken, en wedijveren met anderen. Soms moet je een zijstapje maken om weer terug te komen op de hoofdweg of verlaat je zelfs helemaal de hoofdweg om een andere weg in te slaan. Dan heb je niet gefaald, maar ben je op reis. Het idee van experimenteren en proberen haalt de druk af van moeten presteren en geeft ruimte aan hoe het zich ontrolt en nieuwe inzichten die tot je komen. Je wint afhankelijk van hoe je succes definieert. Een mislukking is alleen een mislukking als je er geen plezier aan hebt beleefd of er niets van hebt geleerd.
De grondhouding van experimenteren vraagt van je om guller van jezelf houden. Om jezelf je vergissingen en mislukkingen en half geslaagde uitkomsten te gunnen, waarbij je inziet dat het je ook iets brengt. Om de oude fletse kleden van concurrentie, wedijveren en overheersen aan de ene kant en martelaarschap en slachtofferschap aan de andere kant af te leggen. Het stelt je beter in staat om de blik van anderen af te schudden en te zien wat het maakproces jou heeft gebracht. Alles wat gebeurt is een instrument om te ontdekken wie je werkelijk bent en hoe het leven kan zijn. Blijf spelen!
Dit artikel is afkomstig uit Happinez 05-2021 ‘Vier het leven’.
Meer lezen over spelen?
Waarom spelen zo belangrijk is (juist als je volwassen bent!)
