Ken je dat? Dat sluipende gevoel ‘straks hebben ze door dat ik echt niks kan’. Het gevoel dat je succes alleen te danken is aan geluk en toeval, en niet aan hoe hard je ervoor hebt gewerkt.
‘Straks val ik door de mand!’ is eigenlijk een rare gedachte, zeker als er eigenlijk niets aan de hand is. Maar het komt zo vaak voor, dat er zelfs een woord voor is: het bedriegerscomplex (in het Engels: imposter syndrome). Het fenomeen is voor het eerst beschreven in 1978 door psychologen Pauline Rose Clance en Suzanne Imes, maar het is waarschijnlijk van alle tijden. Het lijkt vaker voor te komen bij vrouwen dan bij mannen en het zijn ook niet de minsten die er last van hebben.
De Amerikaanse schrijfster en dichteres Maya Angelou bijvoorbeeld, zei ooit: ‘Ik heb nu elf boeken geschreven, maar elke keer denk ik: ‘Oh-oh, nu komen ze erachter. Ik heb iedereen voor de gek gehouden, en nu val ik door de mand.’’
(En nu niet denken ‘ja maar Maya Angelou was een fenomenale vrouw. Ik kan eigenlijk écht niks!’ Want dat denkt dus iedereen met het bedriegerscomplex: dat ze de énigen zijn die het hebben.)
Het gevoel is vrijwel altijd onterecht
Het bedriegerscomplex is één van de zelfdestructieve gewoonten die Andrea Owen behandelt in haar boek ‘How to stop feeling like shit’. Destructief? Ja, want als je het gevoel hebt dat je binnenkort door de mand valt, maak je jezelf onzekerder dan nodig is. Je geniet minder van je successen. Je durft minder. En wat vooral zo jammer is: het is vrijwel altijd onterecht. Het bedriegerscomplex blijkt namelijk juist voor te komen bij mensen die wél goed zijn in hun werk, en die ook wat bereikt hebben. Die krijgen volledig verdiend succes en complimenten, en dan krijgen ze ineens de bibbers. Waarom? Tja. Het kan je opvoeding zijn geweest, of je omgeving, of gewoon het idee dat je als vrouw harder moet werken om je te bewijzen, de reden doet er ook eigenlijk niet toe, de vraag is: wat doe je eraan?
Dit kun je doen
1. Wees je ervan bewust (herkenning helpt!)
Die gedachte ‘straks val ik door de mand’ is niet zomaar een rare gedachte. Er is een naam voor. Dat helpt al. En wat je ook denkt: je bent niet de enige. Dus join the club! Praat er eens over met vriendinnen en collega’s. Best kans dat zij zich óók herkennen. Dan kun je er nog om lachen, dat helpt ook al. Denk ook even aan de oude wijsheid: dat je een gedachte hébt, betekent niet dat je je er wat van moet aantrekken.
2. Let op hoe je over jezelf praat tegen anderen
Andrea Owen geeft een voorbeeld: ’Ik heb alleen maar een nieuw systeem bedacht en daardoor hebben we dit jaar gewoon 43% meer omzet’. Wat is er mis? Dit: met woorden als ‘alleen maar’ en ‘gewoon’ ondermijn je je eigen prestaties. Probeer dit: ‘Ik heb een nieuw systeem bedacht waardoor we dit jaar 43% meer omzet hebben.’ Klinkt anders, toch?
Je kunt vriendinnen hiermee ook helpen, trouwens. Een vriendin die een nieuwe baan heeft gevonden, en zegt dat ze ‘gewoon geluk’ heeft gehad? Kom op, vriendin. Je hebt er hard voor gewerkt!
3. Krijg je een welgemeend compliment, geniet daar dan van
Het voelt misschien ongemakkelijk als je complimenten krijg voor iets dat je goed hebt gedaan, maar neem die complimenten toch blij in ontvangst, zonder meteen iets te gaan roepen over ‘dat het niks voorstelde’. Andrea Owen adviseert om complimenten en positieve feedback te beschouwen als mooi ingepakte geschenken. Heerlijk om te krijgen. Iets om blij mee te zijn.
Het omgekeerde bestaat trouwens ook
Het bedriegerscomplex kan trouwens ook een voordeel zijn, zoals de Britse journalist Oliver Burkman opmerkt in BBC Magazine. Want laat dit even tot je doordringen: het bedriegerscomplex komt juist voor bij mensen die wél iets kunnen en die keihard werken en die weten waar ze mee bezig zijn. ‘Straks val ik door de mand’ is misschien een gedachte om onzeker van te worden, maar je zou het ook kunnen opvatten als een teken dat je juist goed bezig bent. Helemaal niet erg, dus.
Het omgekeerde daarentegen, is veel lastiger. Dat bestaat ook: mensen die vinden dat ze ge-wel-dig slim zijn en fan-tas-tisch in hun werk, omdat ze te weinig zelfkennis hebben om in te zien dat ze éigenlijk niet zoveel kunnen. Dat heeft ook een naam, het Dunning-Krugereffect. En daar heb je, met je gevoel van ‘straks val ik door de mand’, in elk geval géén last van.
Meer lezen over persoonlijke ontwikkeling?
Dit is het geheim van een zelfverzekerde uitstraling.
