Lief mens voor wie het leven te veel lijkt,
Ik wil je een brief schrijven nu het zo moeilijk voor je is om enige zin van je bestaan te vinden, nu je zou willen opgeven, en tegelijkertijd besef ik dat ik niets tegen je zou moeten willen zeggen, maar alleen zou moeten luisteren. Of gewoon naast je zitten, zonder te oordelen of oplossingen aan te dragen. Bij je zijn, je verleiden tot een wandeling door de buurt misschien. Een boodschapje langsbrengen.
Maar dat kan allemaal niet in een brief, dus ik ga gewoon even tegen je aan praten. Hier en daar zal ik de plank misslaan, want jij tot wie ik me richt bent duizend verschillende mensen, maar hopelijk haal je er iets uit wat op deze dag een lichtje brengt, dat het donker een tint lichter maakt of dat je in ieder geval het gevoel geeft dat je niet alleen in het donker zit.
Weet dat je niet alleen bent
Want je bent niet alleen. Ik weet dat het op dit moment wel zo lijkt; dat er niemand is die de zwaarte die je draagt kent of zou kunnen begrijpen. En misschien wil je ook niet dat de mensen om je heen het ten volle begrijpen, want je voelt een diepe schaamte over die duistere gevoelens. Wellicht ook schuldgevoel, want je hebt het gevoel dat je een last bent voor je dierbaren en verstandelijk weet je dat er ook dingen goed zijn in je leven waar je dankbaar voor zou moeten zijn. Maar dat voel je niet, je kunt er niet bij. Elk gevoel, elke levensvreugde, lijkt te zijn begraven onder een dikke laag modder en elke stap die je zet kost moeite. Op sommige momenten is het een aantrekkelijke gedachte dat alles simpelweg stopt – het lijden, het leven.
En toch zeg ik je nog eens dat je niet alleen bent. Het kan zijn dat mensen die dicht bij je staan om allerlei redenen niet in staat blijken te zijn om je te helpen (en probeer dan op jouw beurt niet te oordelen), maar er zullen ook mensen zijn die onverwacht opduiken en wel het vermogen hebben je lijden verlichten. Er zijn blikken en aanrakingen die door de dikke grijze laag heen dringen, zinnetjes die blijven hangen, kleine attenties die eenzaamheid verdrijven, onverklaarbare ‘toevalligheden’ georkestreerd vanuit de onzichtbare wereld, hulpverleners die je zetjes geven, lotgenoten die jou in hun kunst, literatuur, films, muziek en verhalen laten zien dat ze de duisternis kennen en wisten te overleven – om daarna weer te gaan leven. ‘Je hebt de liefde van andere mensen nodig,’ schrijft de Amerikaanse essayist Andrew Solomon die aan depressies lijdt, ‘maar tegelijkertijd zorgt de depressie ervoor dat je tot gedrag overgaat die die liefde kan vernietigen. Depressieve mensen steken vaak naalden in hun eigen reddingsboot.’ Maar Solomon beidt hoop: ‘De bewuste geest kan tussenbeide komen. Men is niet hopeloos.’
Het duurt niet eeuwig
Het tweede wat ik je zou willen voorhouden: deze duisternis duurt niet eeuwig. Op een dag trekt het duister op, plotseling of geleidelijk, helemaal of gedeeltelijk, omdat je jezelf hebt teruggevochten naar het licht of omdat het je simpelweg overkomt zoals wanneer een regenbui stopt. Hoe je ook in deze donkerte terecht bent gekomen – door aanleg, trauma, omstandigheden – het is niet voor eeuwig. Het is niet wie je bent. Het was er niet altijd in deze mate en het zal er niet altijd zijn. Schrijver Matt Haig kent periodes van paniekaanvallen en depressie. Op sociale media postte hij vorige jaar rond deze tijd dit bericht: ‘Vandaag 22 jaar geleden wilde ik sterven en dat lukte ook bijna. Sindsdien is deze periode altijd een moeilijke tijd van het jaar voor me. Er lijkt een of ander verborgen gevaar in september te schuilen. Maar ik ben hier en ik sta en vandaag schijnt de zon en glinstert de zee en voelt het leven als een kalme, lichte, kostbare diamant.’
‘Je bent meer dan een slechte dag of een slecht jaar’
Die ‘bewuste geest’ waar Andrew Solomon het over heeft voelt voor mij als iets heel belangrijks, iets waarvan ik je wil doordringen dat je die nog steeds bezit en kunt inzetten. Ik denk dat Solomon doelt op dat deel van jezelf dat door je eigen gedachten kan prikken, dat innerlijke overtuigingen kan ondervragen, dat een groter perspectief kent en overzicht heeft, dat contact kan leggen met je ziel. Dát is het deel van jou dat jezelf aan je haren uit het moeras kan trekken. Misschien alleen de komende vijf minuten, zodat je de moed opvat om te douchen. Misschien alleen een uur per dag, zodat je een maaltijd voor jezelf bereidt. En dan twee uur. En drie.
‘Blijf leven voor de persoon die je zult worden,’ vraagt Matt Haig je. ‘Je bent meer dan een slechte dag of een slecht jaar. Je bent de toekomst van verschillende mogelijkheden. Op een zeker moment in de toekomst ben je iemand die in dankbaarheid terugkijkt naar deze verdwaalde versie van jezelf die heeft volgehouden. Je bent niet alleen deze jou.’
Blijf.
Met bewondering voor alle mogelijke manieren waarop je nu overleeft, met ontzag voor hoe je jezelf probeert te helen en met liefdevolle eerbied voor de kern van wie je bent,
Susan Smit
