Buitensporige woede, verlammende angst en diepe irritatie, we kennen allemaal situaties waarin we heftiger reageren dan nodig. Op dat moment steekt onze donkere zijde de kop op. Met schaduwwerk (shadow work) leer je die kant kennen en toelaten. En dat levert veel op.
Volgens Carl Jung, de Zwitserse psychiater die in de eerste helft van de vorige eeuw furore maakte met zijn analytische psychologie, heeft elk mens een schaduwkant, die ontstaat in de eerste jaren van je leven. Als kind is het van levensbelang om veilig en geliefd te zijn. Als je ongehoorzaam, egoïstisch, boos of jaloers bent en je verzorgers reageren daar afwijzend op, groeit een gevoel van onveiligheid en de angst om hun liefde te verliezen. Je kunt het afgekeurde gedrag en de onwenselijke emoties maar beter niet meer laten zien. Onbewust ontstaat zo een mechanisme dat die negatieve kanten in jou onderdrukt. Je stopt ze zo diep mogelijk weg, waar niemand ze kan zien, ook jijzelf niet: je schaduwkant.
Als een bal onder water
Ook negatieve karaktereigenschappen, onverwerkte trauma’s en verlangens en impulsen waar we ons voor schamen, maken deel uit van die schaduwkant. Hoewel het logisch is dat we onze negatieve kanten, ervaringen en gedachten liever niet toelaten, heeft dat een paradoxale uitwerking. Juist door de schaduwkant te onderdrukken en te ontkennen, gaat deze met ons aan de haal en dringt zich aan ons op. We hebben er steeds minder vat op. We ergeren ons bovenmatig, voelen een intense angst of haat, of we worden ziedend, ook als daar niet echt een goede reden voor is. Het is als het onder water duwen van een bal: hoe harder je hem naar beneden duwt, hoe sterker de opwaartse kracht wordt en hoe groter de kans dat de bal alsnog naar boven schiet.
Peter Pan
Het stelselmatig onderdrukken van heftige emoties kan ernstige gevolgen hebben. Relaties gaan kapot, we lopen vast in ons werk, soms maakt het mensen zelfs depressief of ziek. Om dat te voorkomen ontwikkelde Jung schaduwwerk. “Daarbij ga je actief aan de slag met je schaduwkant, ”vertelt Evelien van Leeuwen, die zich als psycholoog onder meer verdiepte in de analytische psychologie van Jung, waar schaduwwerk deel van uitmaakt. “Als eerste breng je daarbij die schaduwkant in beeld, niet altijd makkelijk want onze emoties komen voort uit een complex van factoren, zoals de feitelijke gebeurtenis, de cultuur waarin je opgroeide met zijn normen en waarden, je karakter en je eigen geschiedenis en ervaringen. En juist omdat die schaduwkant zo diep weggestopt zit en we hem liever niet kennen, is hij ongrijpbaar.” Het is zoals Peter Pan die in de gelijknamige Disneyfilm letterlijk zijn schaduw najaagt. Wat hij ook probeert, hij krijgt hem nooit te pakken.
Coming soon: ‘Mindful met Happinez’
- Over de wijsheid van leven in het nu
- 12 oefeningen voor ultieme ontspanning
- En meer
De ander als spiegel
Toch kun je die schaduwkant wel degelijk in beeld krijgen. Via de ander. Van Leeuwen: “De mensen om ons heen zijn de spiegel van onze schaduw, zij laten ons hem indirect zien. Wie zich niet bewust is van zijn schaduwkant projecteert die vaak op anderen. Wat zij bij zichzelf niet willen zien, zien zij vaak uitvergroot bij de ander, en dat verafschuwen en veroordelen zij om het hardst.” Als voorbeeld neemt zij de moeder die diep geschokt is als blijkt dat haar kind tegen haar heeft gelogen en hem of haar daar hard op afrekent. “Deels is haar reactie te verklaren, het gaat in tegen haar normen en waarden: liegen is fout. Maar de heftige emotie die erbij komt kijken, wijst op iets wat dieper zit. Het is de kunst om daar naartoe te gaan en te onderzoeken wat dat is. In dit geval kun je je bijvoorbeeld afvragen of je zelf als kind een nare ervaring hebt gehad waarbij iemand oneerlijk was. Is je vertrouwen ooit diep geschaad? Heb je zelf gelogen, wat grote gevolgen had of waar je je diep voor schaamde? Een heftige reactie die niet past bij de gebeurtenis, duidt vrijwel altijd op iets ‘ouds’ van jou.”
Compleet mens
Weten wat je schaduwkant is, is het begin. Bij schaduwwerk gaat het er vooral om wat je er vervolgens mee doet en hoe je je schaduwkant voor je kunt laten werken. Van Leeuwen noemt een schaduw een vondst waarmee je jezelf kunt gaan ‘ont-dekken’. “Dat betekent niet dat je je ontdoet van je schaduw, hij is deel van jou, hoort bij je, en hij hoeft ook niet weg. Hij maakt je tot een compleet mens. Zonder duisternis is er ten slotte geen licht. Het betekent vooral dat je hem aan het licht brengt en aankijkt, hem niet langer verstopt, zodat je op een bewustere manier met de schaduwkant om kan gaan.” Ze benadrukt dat dit pijnlijk kan zijn, oncomfortabel en spannend. ‘Vaak gaat het bij een schaduwkant om harde, rauwe en donkere emoties. Maar als je daarmee speelt en stoeit, ze toelaat, accepteert en laat zien, levert dat veel op. Je wordt bijvoorbeeld zachter, milder en verdraagzamer.”
Aan de slag met je schaduwkant
Aan de slag gaan met je schaduwkant vergt zelfreflectie en bewustzijn. Het kan een zwaar en emotioneel proces zijn. Vaak is het aan te raden dit samen met een goede therapeut te doen. Je kunt wel zelf een start maken door op zoek te gaan naar jouw schaduwkant, met de volgende oefeningen.
Vijf signalen die je op je schaduwkant wijzen
Overmatige reacties: je reageert met overdreven veel boosheid, angst of verdriet op een gebeurtenis.
Herhaalde patronen: je kiest steeds dezelfde soort partner die niet goed voor je is, je hebt vaak conflicten met eenzelfde thema, of je vermijdt telkens dezelfde soort uitdagingen.
Zelfsabotage: als je afstevent op een succes op welk vlak dan ook, doe je iets waardoor het toch niet doorgaat.
Ontkenning of rationalisatie: je hebt moeite om je eigen rol te zien in gebeurtenissen waarin iets naars of negatiefs gebeurt, meestal ligt het aan de situatie of de ander.
Ontoereikendheid: je hebt vaak het gevoel niet goed genoeg te zijn, zelfs als anderen je waarderen, je bent bang door de mand te vallen of je zwakt je eigen aandeel in succes af.
Identificeer je schaduwkant
Maak een lijst van eigenschappen of gedragingen die je vaak afwijst, onderdrukt of veroordeelt, bij je zelf of bij de ander. Kies een van deze eigenschappen en schrijf gedetailleerd op wat jouw relatie met die eigenschap is, welke ervaringen je ermee hebt en wat die met je deden. Ga daarbij zo ver mogelijk terug in de tijd.
Tekst: Deirdre Enthoven
Meer weten over schaduwwerk?
In Happinez Innerlijk Vuur lees je verder over dit onderwerp. Bestel dit nummer nu zonder verzendkosten in onze webshop.
