Mensen vormen elkaar continu. Echt jezelf worden kan dan ook alleen in verhouding tot de anderen. Dat is de gedachte achter de Afrikaanse ubuntu-filosofie.
Ubuntu is één van de meest belangrijke gedachten in de Afrikaanse traditie. Er zijn meerdere definities, die eigenlijk allemaal neerkomen op hetzelfde concept: een mens is een mens omdat er anderen zijn. Dat is een radicaal andere gedachte dan de meeste westerlingen aanhangen. Waar in het Westen vooral eigen identiteit (‘ik denk, dus ik ben’) centraal staat, draait het bij ubuntu juist om de groep (‘ik ben, omdat wij zijn’).
Aartsbisschop Desmond Tutu legde in 1999 het begrip uit met de volgende woorden: ‘Iemand met ubuntu staat open voor en is toegankelijk voor anderen, wijdt zich aan anderen, voelt zich niet bedreigd door het kunnen van anderen omdat hij of zij genoeg zelfvertrouwen put uit de wetenschap dat hij of zij onderdeel is van een groter geheel en krimpt ineen wanneer anderen worden vernederd of wanneer anderen worden gemarteld of onderdrukt.’
Open de dialoog
Michael Onyebuchi Eze is kenner van de Afrikaanse filosofie en verbonden aan de universiteiten van Amsterdam en Cambridge. In een interview noemde hij ubuntu de ‘filosofie van de dialoog’ en Nelson Mandela de belichaming daarvan. Meer dan vijfentwintig jaar werd hij gevangen gehouden omdat hij streed tegen de Zuid-Afrikaanse apartheid. De meeste mensen zouden hierdoor verbitterd raken, maar Mandela liet zich niet leiden door haat. Hij ging juist in gesprek met zijn bewakers en probeerde hen te begrijpen.
Het is makkelijk om mensen af te wijzen wanneer ze jou onrecht aandoen. Maar volgens Eze is het juist heel erg van belang te begrijpen waarom iemand zich zo gedraagt. Kijk naar Mandela. Met zijn oprechte interesse in degenen die hem zo slecht behandelden, kreeg hij het uiteindelijk voor elkaar een compleet land te verenigen.
Een kopje koffie
De kans dat jij of ik ooit in eenzelfde situatie als Mandela belandden is klein. Toch kunnen we wel lessen trekken uit de verdraagzaamheid en het empathisch vermogen van de Afrikaanse leider. In Filosofie Magazine vertelt Eze dat we in ons dagelijks leven ook zo’n houding kunnen aannemen ‘Misschien is het een idee om eens koffie te gaan drinken met iemand die je niet aardig vindt. Op die manier stel je je ook open voor een positie waarin jij je nu niet kunt vinden; anders had je die persoon waarschijnlijk wel gemogen. Dat is al een heel andere instelling dan: dit is wie ik ben, ik praat met mensen die daarbij passen.’
