Een zondagmiddag in de trein. Opeens klinkt er gestommel en geschreeuw boven ons hoofd, als bij een vechtpartij. In de coupé wisselen we blikken uit en zeggen: ‘Dat klinkt niet goed’.
Niet lang daarna blijft de trein lange tijd stilstaan en komen er reizigers naar beneden die vertellen over een beschonken man die mensen lastigviel en die nu in bedwang wordt gehouden door treinpersoneel. In de coupé maken we plaats voor hen en praten erover. Iemand begint snoepjes uit te delen. Na een minuut of tien komt de politie de man inrekenen en rijden we verder. Iedereen die bij zijn of haar station uitstapt, zegt de anderen gedag. Het was, vreemd genoeg, een mooie ervaring.
Veilig voelen
In deze milde panieksituatie hadden we iets gedaan om ons veilig te voelen: contact zoeken met elkaar. Precies zoals ouders tegen hun puberkinderen zeggen dat ze, als ze angstig zijn op straat, een volwassene moeten aanspreken en om hulp vragen. Precies zoals een groep dieren die door een natuurlijke vijand in de gaten wordt gehouden dicht bij elkaar gaat liggen. Het is een fenomeen dat we allemaal kennen en gebruiken, maar waar pas recentelijk een naam aan is gegeven: het ‘social engagement system’ ofwel het sociale betrokkenheidsysteem.
Verbinden en verzorgen
De bekende ‘polyvagaaltheorie’, ontwikkeld door Stephen W. Porges, gaat ervan uit dat ons zenuwstelsel kiest uit meerdere verdedigingsstrategieën wanneer we stress, trauma of angst ervaren: vechten, vluchten of bevriezen. Ieder kiest die reactie onbewust, vanwege allerlei factoren. Ons zenuwstelsel herkent gevaar en zoekt een passende reactie om het gevoel van onveiligheid te verminderen.
Inmiddels zijn wetenschappers erachter dat er, behalve vechten, vluchten en verstarren, nóg een mogelijkheid is waarop mensen met stress en dreiging omgaan: verbinden en verzorgen. In het Engels ‘tend and befriend’. Het is net als de andere drie een onbewuste respons die geactiveerd kan worden zodra we ons onveilig voelen. We maken contact met mensen in onze directe omgeving en betrekken hen erbij. En we zenden op onze beurt signalen van verbinding uit om aan te geven dat wij beschikbaar zijn om de groep sterk te maken en om anderen te helpen zich veilig te voelen.
Samen zijn we nooit alleen
Wat een mooie gedachte dat verbinding zoeken instinctief bij ons hoort. Dat het niet iets is wat ons is aangeleerd, maar dat het ten diepste een deel van ons wezen is. We zijn, vreemden of niet, allemaal aan elkaar gerelateerd. We zijn groepsdieren die bij elkaar kunnen schuilen en die beschermend om de kwetsbaren heen kunnen gaan staan.
Als we ons aangeboren verbindingsmechanisme niet alleen onbewust, maar ook bewust inzetten en ons erin bekwamen, kunnen we van het publieke domein een veiligere en zachtere plek maken. We kunnen deze vaardigheid ontwikkelen door praatjes te maken met passanten. Door contact te zoeken met omstanders als er iets voorvalt. Door kalmerende glimlachjes en bemoedigende knipogen te geven aan mensen van wie je ziet dat ze zich in het nauw gedreven voelen. Samen zijn we nooit alleen.
