Een persoonlijke crisis bracht de Amerikaanse schrijfster Elizabeth Lesser het inzicht dat liefde een activistische keuze is. Wees de liefde die je in de wereld zou willen zien, zegt ze. En accepteer de eigenheid van ieder mens.
Ze is niet per se een liefhebber van een persoonlijke crisis, maar Elizabeth Lesser (1953) ziet hetwel als een uitgelezen kans tot groei. In haar boek ‘Hoe verander ik mezelf?’ (2004) probeert ze te verklaren waarom mensen sterker uit zware periodes in hun leven komen en die achteraf vaak zien als een groot geschenk. Dat paradoxale verschijnsel kwam ze keer op keer tegen, niet alleen in haar persoonlijk leven, maar ook via haar werk.
de steunpilaar van Oprah Winfrey
Lesser begon haar loopbaan als vroedvrouw en was in 1977 een van de oprichters van het gerenommeerde retraite- en conferentieoord OmegaInstitute, dat workshops aanbiedt op het gebied van bijvoorbeeld gezondheid, psychologie, kunst en spiritualiteit. Ze werkt er nog steeds als senioradviseur. Daarnaast is ze een van de steunpilaren van Oprah Winfrey, aan wier programma’s ze regelmatig een bijdrage levert.
Een aantal jaar geleden diende er zich in het leven van Lesser weer een crisis aan: de zeldzame vorm van kanker waaraan haar jongere zus Maggie leed, kwam na zeven jaar remissie terug. Een stamceltransplantatie was het enige dat haar mogelijk zou kunnen redden. En van haar drie zussen bleek Elizabeth daarvoor de meest geschikte donor te zijn. Medisch gezien mochten ze een perfecte match zijn, emotioneel waren de zussen Lesser behoorlijk uit elkaar gegroeid. Kennelijk was het tijd voor een groeimoment. Over wat er toen gebeurde, schreef Elizabeth het wijze, ontroerende en vaak ook geestige ‘Zusjes’ (2016).
Waarom zijn persoonlijke crises zo nuttig?
‘Je kunt ook iets hebben aan mooie tijden, hoor,” zegt Elizabeth lachend. “Het is niet zo dat hoe meer ellende je overkomt, hoe wijzer je wordt. Maar je zou een crisis – iets dat je gevoel van veiligheid ernstig verstoort en ongewenste verandering brengt – kunnen zien als een soort wake-upcall. Het geeft je de mogelijkheid om de kracht die in je verscholen is te ontdekken. En zo meer jezelf te worden. Het is een keuze. Om een crisis te benutten zou je je er niet tegen moeten verzetten, want dat heeft vaak alleen maar een averechts effect. Bedenk als je door een moeilijke tijd heengaat dat die er nu eenmaal bij hoort in het leven, voor iedereen, en vraag je af wat je eraan zou kunnen hebben.’
Wanneer wist je dat de ziekte van je zusje een ‘nuttige’ crisis zou kunnen zijn?
‘Maggie was stervende. Als ze niet snel een beenmergtransplantatie kreeg, was ze kansloos. Uit onderzoek bleek dat ik de aangewezen donor was: we hadden een match van honderd procent, wat zeldzaam is. Toen ik me erin ging verdiepen, bleek dat zo’n transplantatie riskant is. Mijn cellen zouden de hare kunnen aanvallen, haar cellen konden die van mij afstoten, in beide gevallen zou Maggie alsnog sterven. Dat vond ik een interessante metafoor. Aanvallen en afstoten, dat karakteriseerde onze relatie namelijk, naast de liefde die er was. We waren elkaars concurrenten geweest, we hielden niet altijd rekening met elkaar, we waren weleens onvriendelijk tegen elkaar.
Wat als we teruggingen naar het verleden, onszelf verklaarden aan de ander en ons verontschuldigen voor de fouten die we hadden gemaakt? Wie weet kwamen we dan wel terecht in die open plek waarover de Perzische dichter Rumi schreef: ‘Ver voorbij gedachten aan recht en onrecht, ligt een veld. Daar zal ik je ontmoeten.’ Het leek mij de optimale voorbereiding op het moment dat mijn cellen in haar lichaam zouden worden opgenomen. Het zou zelfs de kans op succes kunnen vergroten, want ook psychische elementen spelen daarbij een rol. Maggie voelde er wel voor. Ze probeerde alles, want haar leven stond op het spel: ze kreeg chemotherapie en zou een beenmergtransplantatie ondergaan. Dit kon er ook nog wel bij! We maakten een afspraak bij een psychotherapeut die zij kende en begonnen aan wat we onze zielmergtransplantatie gingen noemen. Door elkaar ons ware zelf aan te bieden, konden we de wonden uit het verleden helen.’
Het contact met je zusje was minstens zo ingrijpend als de beenmergtransplantatie, heb je gezegd.
‘Je emotioneel blootgeven is eng. Ik ben niet de enige die dat vindt, de meeste mensen verbergen hun waarachtige gezicht, omdat we bang zijn om afgewezen te worden of niet de moeite van het liefhebben waard te worden gevonden. Het is een van die gekke menselijke afwijkingen. Maggie en ik zijn een paar keer naar een therapeut geweest, waar we kwesties aan de orde stelden die we nooit eerder hadden besproken. Waarom had ze mij jarenlang niet thuis uitgenodigd? Waarom had ik me een keer zo gedragen ten opzichte van onze ouders? Voor alles bleek een verklaring te zijn. Het bleek haast schokkend gemakkelijk om onze relatie schoon te maken. Waarom hadden we daar vijftig jaar mee gewacht? We bleken zoveel veronderstellingen over elkaar te hebben die nergens op sloegen. Binnen een paar uur hadden we misverstanden over elkaar, die we al ons hele leven met ons meedroegen, uit de weg geruimd. Het was niet moeilijk elkaar te vergeven voor wat verkeerd was gegaan.’
In ‘Zusjes’ citeer je Lilla Watson: ‘Als je bent gekomen om me te helpen, dan verdoe je je tijd. Maar als je bent gekomen omdat jouw bevrijding verbonden is met die van mij, laten we dan samenwerken.’
‘Het was cruciaal dat we gelijkwaardig met elkaar spraken, niet als zieke en gezonde. Tijdens onze therapie moest ik mezelf natuurlijk onder ogen komen. Niet alles wat ik hoorde was leuk. Ik had fouten gemaakt. Ik had Maggie soms een slecht gevoel over zichzelf gegeven, toen we klein waren en later als volwassene. Het was goed om dat te horen, want nu ik wist wat ik verkeerd deed, kon ik proberen om dat in andere relaties niet meer te doen. Ik heb geleerd dat ik een controlfreak ben. Als zich ergens een probleem aandient, spring ik op: laat maar mensen, ik los het op. Daarmee ontneem ik anderen de gelegenheid om zich in te zetten.
Tijdens onze sessies wees Maggie mij daarop: ‘Jij was altijd zo bazig, je nam me alles uit handen. Ik was het kleine zusje dat niks kon.’ Ik realiseerde me dat ik dat nog steeds deed. Ik kan intimiderend zijn en dat wil ik niet. Ik wil zijn wie ik ben, maar niet ten koste van anderen. Daar is dus nog wat werk te verrichten. Ik weet dat ik dat controlerende van mij nooit helemaal weg krijg, maar ik ben me er nu bewust van. Dankzij de eerlijkheid van mijn zus. En dankzij mijn moed om naar haar te luisteren.
Voor Maggie ging het net zo. Zij hoorde dingen over zichzelf die ze nog niet wist en waarmee ze iets kon. Het jaar na de transplantatie, wat helaas haar laatste bleek te zijn, was het mooiste van haar leven, zei ze. Ze stopte met de schijn op te houden en werd meer volledig zichzelf. Een andere manier waarop mijn bevrijding verbonden was met die van haar, was haar grote geschenk aan mij: ze liet me toe bij haar sterfproces. We hebben het begeleiden van stervenden uit handen gegeven aan professionals en weggestopt in ziekenhuizen, terwijl je zoveel kunt leren door uit de ratrace van het dagelijks leven te stappen en de tijd te nemen om iemand van wie je houdt te verzorgen, zonder ego, met hart en ziel. Het is een unieke ervaring. Bij geboorte en dood komt het mysterie van de ziel haast tastbaar aan de oppervlakte.’
Wat is een van de belangrijkste lessen die je van deze crisis hebt geleerd?
‘Wacht niet met het blootgeven van je ziel. Daarvoor heb je echt geen crisis nodig. Wacht niet totdat het bijna te laat is, zoals mijn zus en ik, maar doe het nu, met wie het maar kan. Je zult zien dat de meeste mensen je initiatief zullen omarmen. We lijken soms wel tieners op een schoolfeest, denk ik weleens: iedereen staat naar elkaar te kijken en te wachten wie als eerste de dansvloer opgaat. Terwijl het zo simpel kan zijn om een relatie te verdiepen en verbeteren. Je zou tegen iemand kunnen zeggen: ‘We zijn nu al een tijdje buren, maar we praten nauwelijks met elkaar. Ik vraag me soms af of je me wel aardig vindt. Heb ik iets verkeerd gedaan?’ De meeste mensen zullen aangenaam verrast reageren: ‘Wat dapper dat je dit durft te vragen.’ En dan zullen ze je de waarheid vertellen. ‘Nee, er is niks aan de hand.’ Of: ‘Nu je het vraagt, ik vond het niet zo prettig dat je laatst dit of dat deed.’ Daarna opent zich een nieuwe wereld. Echt, met de kleinste openingen kun je de wereld veranderen.’
