We denken vaak dat dieren vooral vanuit instinct leven — alsof ze handelen op een automatische piloot zonder echte emoties of bewustzijn. Maar volgens primatoloog Frans de Waal, een van ’s werelds meest invloedrijke onderzoekers op het gebied van diergedrag, is dat beeld achterhaald. Dieren voelen. En misschien wel veel meer dan we denken.
Een bijzondere band
Misschien heb je het weleens gezien – het beroemde filmpje waarin emeritus hoogleraar biologie Jan van Hooff afscheid neemt van de chimpansee Mama. (Niet? Dan moet je het beslist eens zien – het duurt maar twee minuten). Mama en Van Hooff hadden een bijzondere band.
Toch vond Van Hooff het spannend om het verblijf in te stappen. Bij binnenkomst maakte hij geruststellende grommetjes richting Mama. Wat er daarna gebeurde, was pure tederheid: Mama streelde hem zachtjes over zijn achterhoofd — een liefkozende beweging die apen normaal alleen voor hun jongen bewaren. Alsof ze wilde zeggen: “Het is goed. Je bent veilig.”
Dieren hebben een rijk emotioneel leven
In zijn boek “Mama’s laatste omhelzing” laat De Waal aan de hand van tientallen voorbeelden zien dat dieren emoties kennen zoals wij die kennen: blijheid, angst, woede, nieuwsgierigheid, genegenheid — en zelfs rouw. Het woord ‘instinct’, schrijft hij, doet dieren tekort. Zeker mensapen. Wie goed kijkt, ziet dat ze niet alleen reageren, maar ook voelen.
Happinez Krachtdieren deck
- Welk krachtdier is jouw gids vandaag?
- Trek een (dag)kaart ter inspiratie of doe een legging
- Ontdek de wijsheden van 40 magische krachtdieren
Hoe weet hij dat?
Door te observeren. Urenlang. Dagenlang. Door gezichtsuitdrukkingen te lezen, lichaamstaal te begrijpen, patronen te herkennen. Zo wordt duidelijk dat dieren emoties tonen die niet te ontkennen zijn.
Rouw in het dierenrijk
Wanneer Mama overlijdt, krijgt haar groep de kans om afscheid te nemen. Wat volgt, is indrukwekkend:
- Geisha, Mama’s adoptiedochter, blijft uren bij haar lichaam zitten, bijna alsof ze waakt.
- Andere vrouwtjes bezoeken haar in stilte, met aandacht en zachtheid.
- De sfeer is plechtig, verstild — een vorm van rouw die we direct herkennen.
Dieren rouwen. En ze nemen afscheid. Dat is niet instinct. Dat is verbinding.
Empathie: de oerbezorgdheid van dieren
Empathie bij dieren is minder zeldzaam dan we denken. Een moederaap die haar jong hoort jammeren omdat de sprong naar een andere boom te groot is, gaat niet alleen terug. Ze jammert zelf mee. En ze helpt haar kind oversteken. Frans de Waal noemt dat ‘oerbezorgdheid’ — een diepgewortelde vorm van empathie die we in allerlei diersoorten terugzien, van apen tot olifanten.
Zijn dieren dan alleen maar zacht en liefdevol?
Nee, dieren kunnen ook bruut zijn — net als wij. Maar wie zegt: “Apen vechten toch ook?” krijgt van De Waal vaak een milde glimlach en een tegenvraag terug: “En heb je de krant vandaag gelezen?”
Hij bedoelt maar: dieren en mensen zijn niet zo verschillend. We hebben dezelfde emoties, alleen uiten we ze anders.
Wat kunnen wij hiervan leren?
De emoties van dieren zijn een spiegel. Ze laten ons zien:
- hoe universeel gevoel is
- hoe natuurlijk empathie eigenlijk hoort te zijn
- dat verbinding geen woorden nodig heeft
- dat rouw, zachtheid en troost ook in de dierenwereld bestaan
Misschien herinneren dieren ons wel aan iets wat wij soms vergeten: dat voelen onze grootste kracht is.
Meer lezen over dieren?
