Schrijfster Nina Riggs beschrijft waarom het leven niet vanzelfsprekend is.
Gedenk te sterven, is de spreuk. Maar na het lezen van schrijfster Nina Riggs kun je het beter omdraaien: gedenk te leven.
Om ons te helpen het leven niet zomaar voor vanzelfsprekend aan te nemen, bedacht filosoof Roman Krznaric een gedachtenexperiment: stel je voor dat je dood bent, en dat je alle versies van jezelf ontmoet die je had kunnen worden. Je kunt ze vragen stellen en zo onderzoeken of er versies van jezelf zijn die je liever wilt worden. Door zo over je dood na te denken, zegt Krznaric, ontdekken we een van de essentiële waarheden als het gaat om levenskunst: het maken van betekenisvolle keuzes.
Dat klinkt mooi, maar wat als je die kans helemaal niet krijgt? De Amerikaanse Nina Riggs is 37 als in januari 2015 ‘een plekje’ op haar borst wordt ontdekt. Het plekje blijkt een tumor waartegen geen medicijn opgewassen is. Nina Riggs houdt een blog bij, en bewerkte die blogs tot een prachtig boek: ‘In het oranje ochtendlicht’.
De titel komt uit een tekst van haar betovergrootvader Ralph Waldo Emerson. ‘Dat is ochtend,’ schreef hij: ‘een stralend uur lang geen gevangene van dit ziekelijke lichaam zijn en zo groot worden als de Wereld.’ Wat geeft het leven betekenis, als je weet dat je binnenkort zult sterven? Als er niets meer te kiezen valt? Dit zijn een paar van de levenslessen die Nina, bijna terloops, voorleeft in het boek:
1. Het gaat niet om een bucketlist
Is het misschien tijd om een bucketlist te maken? is op een goed moment de vraag. Nee. Een fuck-it list dan, met dingen om je niet meer druk om te maken? Nee. ‘Ik wil alles – alles wat bij het leven hoort – en ik wil dat alles slordig en verwarrend en soms saai blijft.’
Wat het boek zo mooi maakt, zijn juist de details die ze beschrijft. De hond die z’n poot likt. Meelopen met een kind dat leert fietsen. Je stoepje vegen en even knikken naar de buurman, waarvan je weet dat voor hem het leven ook niet echt eenvoudig is – alles wat, in het oranje ochtendlicht, een bijzondere lading krijgt. Alles wat slordig en verwarrend en soms saai is – misschien is dat juist wel de kern waar het leven om draait, en wat je later het meeste zult missen.
2. De kunst is om niet te strak vast te houden – maar ook niet te los
‘Weet je, niet te strak vasthouden maar ook niet te los – is dat niet wat de boeddhisten zeggen?’ zegt Nina’s arts, na een gunstige scan. En Nina wil roepen: ‘Oh, mijn god, ja! En: hoe?’ ‘Dit is precies de kern van mijn hele bestaan. En eerlijk gezegd van ieders bestaan natuurlijk – of we het ons realiseren of niet of het erkennen of niet.’
Je wilt geen tijd en aandacht verspillen – en tegelijkertijd is dat onontkomelijk. Je kunt niet elk moment koesteren, en elke dag leven alsof het je laatste is, met dezelfde intensiteit. We schieten daarin allemaal tekort. Je wilt ook niet alles vanzelfsprekend vinden, en voorbijgaan aan het wonder dat je überhaupt bestaat. Die tussenweg te vinden is de kunst (ook Dominique schreef erover).
3. De wereld is wreed en mooi tegelijk
Nina en haar vriendin Ginny (die ook kanker heeft) gaan met twee vriendinnen cocktails drinken op de avond voordat Ginny een biopsie moet ondergaan. Ginny buigt zich naar Nina en vraagt: ‘Is het gestoord dat ik steeds maar kleren blijf kopen voor als de kinderen veel ouder zijn?’
‘Dat is volkomen gestoord,’ zegt Nina, ‘Wat betekent: Vriendin, dat is een van de verstandigste dingen die ik ooit heb gehoord. Wat betekent: Ik zal me altijd blijven verbazen over hoe wreed en mooi deze wereld tegelijkertijd kan zijn.’
4. Het leven stopt niet
In het gedachtenexperiment van Roman Krznaric wil je uiteindelijk misschien vooral deze versie van jezelf worden: degene die de details zag, en opmerkte wat er bijzonder was. Die niet te strak vasthield, maar ook niet te los. En die begreep en zag dat de wereld tegelijkertijd mooi en wreed is. En misschien is dat het waardevolste aan de memoires van Nina Riggs: dat het lezen van dit boek je helpt om die versie van jezelf te worden.
’Doodgaan is niet het einde van de wereld,’ zei de moeder van Nina Riggs (die zelf ook overleed aan kanker). Dat is natuurlijk waar, schrijft Nina. ‘De schitterende, bruisende, levende wereld draait door.’
‘In het oranje ochtendlicht’ is een spiegel van dat andere prachtige boek: ‘Als adem lucht wordt’, van neurochirurg Paul Kalanithi, die op 36-jarige leeftijd te horen kreeg dat hij uitgezaaide longkanker had, en die óók overleed voor zijn boek werd gepubliceerd. En op een vreemde, wonderlijke manier is het een troostend idee dat de weduwe van Paul Kalanithi en de man van Nina Riggs sinds kort een relatie hebben. Het was Nina die ze nog met elkaar in contact bracht. En het zijn ook haar woorden waardoor je dit als vanzelf in een zacht, warm, oranje licht ziet: dat je je er altijd over kunt blijven verbazen hoe wreed en mooi deze wereld tegelijkertijd kan zijn.
Meer lezen?
Nina Riggs, ‘In het oranje ochtendlicht’ (Ambo-Anthos) werd genomineerd voor de titel Beste Spirituele Boek 2018 .
Paul Kalanithi, ‘Als adem lucht wordt’ verscheen bij Hollands Diep. Een interview met John Duberstein en Lucy Kalanithi lees je hier
En hier zie je Roman Krznaric die zijn gedachtenexperiment toelicht.
