Lieve Dot,
Mijn alleenstaande tante van bijna 90 heeft twee kinderen, mijn twee nichten. Eén woont bij haar moeder om de hoek en de andere een paar honderd kilometer weg. Na het overlijden van mijn oom ‘zorgt’ de dichtbij wonende nicht voor haar en regelt zowat alles. Mijn tante laat haar in alles begaan; hetgeen overigens altijd al zo was. Ik heb niet het idee dat ze ooit voor welk gedrag dan ook ter verantwoording is geroepen. Ze is gescheiden, heeft geen baan en een zoon die al jaren iets vaags studeert en zelden thuis is. Mijn tante voelde zich altijd erg verantwoordelijk voor haar –niet voor haar andere dochter- en dat is volgens mij nog steeds zo. Daar met haar over praten is zo goed als onmogelijk.
Nu loop ik iedere week wel even bij mijn tante binnen, die nog zelfstandig woont. Maar die zelfstandigheid is schijn. Ze is in toenemende mate in alles afhankelijk geworden van haar dochter. Die regelt alle financiële zaken, de boodschappen, wat tante wel en niet eet, etc. Maar wat ik ook zie is dat mijn nicht ineens over veel meer geld lijkt te beschikken dan voorheen en dat mijn tante een steeds schraler bestaan lijkt te leiden. Waar vroeger de ijskast altijd goed gevuld was, is ie nu bijna leeg. Waar ik bij was foeterde ze laatst haar moeder uit omdat deze de kaas had opgemaakt. Ik vond het vreselijk om aan te horen. Ze bond pas in, toen ik begon tegen te stribbelen.
Kortom, ik heb er niet bepaald een goed gevoel bij. Maar wat er aan te doen. Ik heb met beiden, en ook afzonderlijk geprobeerd erover te praten. Zonder succes. Mijn nicht reageerde zelfs ronduit agressief op mijn ‘bemoeienis’. Ik ben er van overtuigd dat mijn tante zich afhankelijk voelt van haar dochter, hoewel dat feitelijk niet zo is. Ik vind meestal dat een misstand aangepakt moet worden, maar hoe wenselijk is het om te roeren in dit potje?
Het bedrukt me wel, te meer omdat ik het gevoel heb dat het steeds erger wordt. Maar ik heb het idee dat niemand – ik al helemaal niet- invloed heeft op die moeizame verhouding tussen die twee. Instanties inroepen (je ziet nou steeds die spotjes die daartoe oproepen) is een grote stap. Dat zegt overigens ook mijn andere ‘verweg nicht’, met wie ik natuurlijk hierover ook gesproken heb. Conclusie was dat we het maar zo moeten laten en alleen in de gaten moeten houden of het niet de spuigaten uitloopt.
Toch zit ik er mee en ik merk dat ik steeds minder de neiging heb om m’n tante even op te zoeken. Dat kan toch uiteindelijk niet de bedoeling zijn?
Graag je advies.
Wel of Niet Ingrijpen
Lieve Wel of Niet Ingrijpen,
Nee, dat kan niet de bedoeling zijn. Zeker als je nagaat dat het je ideeën óver het leven en lijden van je tante is waardoor je haar steeds minder ziet. En ideeën je laten weerhouden om tijd door te brengen met iemand waarvan je houdt, is waanzin in mijn woordenboek. Als je bezorgdheid bovendien terecht blijkt dan is dan enkel méér reden om je tante te zien. Want dan kan ze je gezelschap goed gebruiken.
Maar voordat je klakkeloos aanneemt hoe de vork in de disfunctionele steel zit, raad ik je nog één pittig rondje reflectie aan. Mijn ervaring met familieverhalen is namelijk dat ze een mythisch karakter kunnen hebben. Ze danken hun mystiek aan een combinatie van twee familierituelen. Enerzijds gebeurt er iets in families wat weinig ruimte laat voor directe gesprekken. Je geeft zelf ook al aan hoe lastig het is om met je nicht en tante te praten. Dus wijk je uit naar je andere nicht om hun dynamiek te bespreken. Ik vermoed dat veel mensen die eerste stap – de poging tot direct contact – zelfs overslaan en uitsluitend praten óver en niet mét familieleden. Wat de mythologie voedt.
Ik zie die zuigkracht van indirecte communicatie in mijn eigen familie – en zelfs in de beste families om me heen. Die mythevorming wordt aangevuld door een tweede rite, namelijk het overerven van familieverhalen. Iedereen is per definitie bevooroordeeld hun familieleden, omdat ze tot leven zijn gekomen in de ervaringen en context van je (voor)ouders. Je erft de neef die beste vriend was van je vader, de tante die na een gebroken hart niet meer uit bed wilde komen, de zus die altijd lastig is geweest, de tirannieke Opa en in jouw geval; de nicht die nooit ergens voor ter verantwoording is geroepen. In families krijg je de parabel en persoon voor de prijs van één.
Waarmee ik niet wil insinueren dat mythes onzin zijn. Maar wel denk ik dat het verstandig is om na te gaan welk deel van je gedrag jegens je nicht en tante wordt ingegeven door overlevering, en welk deel uit eigen ervaring. Toen ik dat zelf begon te doen, kwam ik erachter dat ik niet eens wíst waarom ik sommige familieleden niet zag. Of niet mag. Ik was gevaren op de mij aangeboden rivier van verhalen óver deze mensen. En ook wanneer ik uitkwam bij dezelfde mythe, navigeer ik liever op eigen ervaring dan op de wateren van tweedehands verhalen.
Ik kan hier enkel schieten met hagel, lieve Wel of Niet Ingrijpen. Ik kan niet in jouw hart of familie kijken om te zien welke van deze rituelen jij herkent. Maar ik kan me voorstellen dat je een variatie op deze indirecte-mythologische dynamiek in jezelf ontwaart. Je zegt dat je al hebt geprobeerd om te praten met je nicht en tante – wat me een extreem goed idee lijkt. Ik raad je aan om dat nog een keer te proberen, maar nadat je zelf diep bent nagegaan welk deel van je tante en nicht mythe is, en welk deel echt. Het zou zo maar kunnen dat ze voor negentig procent blijken te bestaan uit het verhaal dat je over ze hebt – dat waarschijnlijk niet eens voor jou is. Die negentig procent vrijgekomen ruimte zou je in kunnen vullen met nieuwsgierigheid naar je nicht en tante hoe ze nú zijn. Alsof het mensen zijn die je nooit eerder ontmoette.
Eén ding is zeker; zolang je klakkeloos blijft geloven in je (familie)legende over deze twee mensen en hun dynamiek, zul je alleen maar bewijs daarvan zien. Het wordt de bril waardoor je naar ze kijkt. Door te doen wat misschien onmogelijk lijkt (wat altijd de leukste dingen zijn om te doen) garandeer ik dat je méér zult zien. Wanneer je dit doet zonder ze te willen veranderen (nog zo’n ogenschijnlijk onmogelijk iets waarvan ik weet dat je het prima kan) raak je oprecht verbonden met de situatie. Je zult niet alleen meer zien maar ook meer begrijpen van je nicht en waarom ze zich zo gedraagt. Je zult meer begrijpen wat je tante bezighoudt. Je mening over deze twee mensen bijstellen, of in elk geval een kier open te laten voor de mogelijkheid dat je misschien niet alles weet, kan voelen als tegen de stroom inzwemmen. Of een moeten aanspreken van een spiergroep waarvan je het bestaan niet kende. Maar het is de enige manier om de band te behouden die je zo graag hebt. Jouw verhaal óver hun situatie weerhoudt je namelijk van zo’n soort verbinding. Misschien ga je het uiteindelijk wel zo begrijpen dat alle neiging om in te grijpen wegvalt. Wie weet ‘werkt’ deze situatie wel voor je tante en je nicht, op een manier die je nu nog niet inziet. Wie weet ontdek je een manier waarop je kunt praten met je nicht die ze nodig heeft en haar grip op haar moeder verzacht. Wat ik wil zeggen is: wie weet wat je aantreft. Het is nooit te laat om je tante en nicht te leren kennen.
Alle goeds,
Liefs
Dot
