Er zijn mensen die zeggen: ‘zo zit de wereld nou eenmaal in elkaar’. Maar de wereld die we samen creëerden, kunnen we ook weer veranderen. Het enige wat je nodig hebt is een kritische geest.
‘Maar het klópt gewoon niet!’ riep ik uit, een jaar of acht geleden. Mijn toenmalige vriend keek me vermoeid aan. ‘Zo zit de wereld in elkaar en daar kunnen jij en ik niets aan veranderen,’ zei hij. Ik geloof dat de discussie over de bio-industrie ging. Ik vond dat vlees veel duurder moest worden zodat we het niet meer elke dag zouden eten en zodat de dieren een beter leven konden hebben. ‘Over veertig jaar kijken onze kleinkinderen naar de manier waarop wij dieren behandelden zoals wij nu naar slavernij,’ zei ik ook nog.
Ik geloof dat hij zuchtend opstond en mij naïef noemde. Ik had moeten koken van woede, maar ik voelde me vooral verdrietig. Ik denk omdat ik inzag dat we wezenlijk van elkaar verschilden.
Er zijn mensen die zeggen: ‘Zo zit de wereld nu eenmaal in elkaar. Zo doen we dat al jaren, dus het zal wel goed zijn. Bovendien mag het van de wet.’ En je hebt mensen die zeggen: ‘Maar dit deugt niet, het moet anders!’ Meestal worden die twee typen respectievelijk de realisten en de naïevelingen of de ‘deugmensen’ genoemd, waarmee niet veel goeds bedoeld wordt. Alsof het cooler is om een mens te zijn dat niet deugt.
Ooit was apartheid wettelijk toegestaan. Ooit was slavernij bij wet geregeld. Ooit was nazisme regeringsbeleid. Ooit waren heksenverbrandingen legaal. Dat iets van hogerhand oké wordt gevonden maakt het niet oké.
Een kritische geest helpt om een eerlijk, verantwoordelijk, gezond en betekenisvol leven te leiden. Een eigenzinnige blik op wat ‘normaal’ wordt gevonden, wat iedereen om ons heen lijkt te doen en wat ons door politiek, media en commercie wordt voorgeschoteld, is essentieel. Het innerlijke kompas dient een mens richting te geven en niets anders dan dat. Daar ben ik vrij radicaal in.
Die kritische blik kunnen we niet alleen bij grote ethische vraagstukken gebruiken, maar ook bij onze dagelijkse boodschappen. Voorbeeld: toen ik nog geen kinderen had, dacht ik dat kindertoetjes minder suiker bevatten voor tere kindermagen. Tot ik als verse moeder op het etiket keek en me rot schrok: ze bleken juist méér suiker te bevatten. ‘Gezonde’ maaltijdrepen blijken niet zo gezond, ‘goede keus’-stickers en groene vinkjes niet zo duurzaam. Luizenshampoos vol pesticiden die alle ouders massaal kopen blijken niet te werken. Ze doden wel de luisjes, maar nauwelijks de eitjes, dus vier weken later moet je weer naar de winkel, wat precies de bedoeling is (gratis tip: ga naar een luizenkliniek voor een behandeling met warme lucht en normale olie en jij, het milieu, de gezondheid van je kinderen en je portemonnee zijn beter af).
Laten we idealen niet afmeten aan de realiteit maar de realiteit beoordelen aan de hand van idealen,’ schrijft de Amerikaanse filosofe Susan Nieman. Alles Kan Anders. Ooit reden we met paard en wagen en konden we ons niet voorstellen dat het niet zo zou zijn. Maar hé, binnen tien jaar zat iedereen in een auto. In dezelfde tijdspanne zouden we van fossiele brandstoffen die de aarde uitputten en vervuilen kunnen overgaan op duurzame energiebronnen zoals zonlicht, waterkracht en wind. Dat kan. Dat kan écht.
De maatschappij waarin we leven hebben wij gemaakt. Dus dat betekent dat we die ook met z’n allen kunnen veranderen.
