Brené Brown onderzoekt gedragspatronen en moeilijke emoties en schreef er wetenschappelijke artikelen over. Ze verzamelde duizenden persoonlijke verhalen over bezieling en bezield leven en comprimeerde het tot twee lijstjes van dingen die bezielde mensen wel en juist niet doen. Ze nam een stap terug, bekeek de nee-lijst vol termen als perfectionisme, behoefte aan zekerheid en vergelijken met anderen en besefte dat ze zelf ‘leefde volgens de shitlijst’. Oeps.
Brown ging met zichzelf aan de slag en de weerslag van dat proces vormt het boek ‘De moed van imperfectie’. De eerste stap naar een bezield leven is namelijk, zo ontdekte ze, het omarmen van wie je bent en dat de moeite waard vinden. Ze leerde ver weg te blijven van ‘Wat zullen anderen wel niet denken’ en ‘Ik ben pas goed genoeg als…’.
Susan Smit praat met haar over verbondenheid, schaamte en de moed om soms alleen te staan.
Is het niet vaak zo dat leermeesters juist dát thema overbrengen waar ze zelf het hardst mee hebben geworsteld?
‘Daar heb je misschien wel gelijk in. Het fijne van zelf ermee stoeien is dat ik ook eerlijk kan zijn tegen lezers over of het te doen is om iets werkelijk te veranderen. Ik kan onderwijzen wat ik zelf heb geleerd.
Als ik de weg niet zelf had moeten belopen, dan had ik de wegwijzers niet gekend. De gevaarlijkste leermeesters die ik gehad heb, zijn degenen die het werk zelf niet doen, die het in hun eigen leven bij de theorie houden. Ikzelf deel vanuit mijn eigen ervaring ook dat het lastig is elke dag, elke keer, weer naar sommige inzichten te handelen. Waarschijnlijk zul je het nooit helemaal perfect krijgen. Het is een levenslang proces.’
Wat kan het ons brengen om te reflecteren op ons eigen leven?
‘Ik weet niet of ik zo ver zou willen gaan, maar ik geloof wel dat we hier zijn om te tasten, te reiken en te leren.
Nieuwsgierig zijn naar wie je bent, wat je motiveert en waar je bang voor bent, helpt daarbij. Ik heb dan veertien jaar sociologie gestudeerd, maar op een bepaalde manier kan iedereen een researcher van zijn eigen leven zijn. Het vereist een bereidheid om de nodige imperfectie bij jezelf te vinden. Als mensen zeggen: ‘Ik ben klaar, dit is het, wat je ziet is wat je krijgt’, dan word ik daar zo treurig van.’
Het duurde nog best lang voor je je realiseerde dat je zelf ten diepste worstelde met schaamte en angst.
‘Heel lang, gek genoeg. Als ik onderzoek, richt ik me er volledig op om te beschrijven wat ik in de verhalen heb gehoord. Ik denk niet na over hoe het bij mij zit. Ik houd van speuren, maar dat deed ik lange tijd niet in mijn persoonlijk leven. Daar vond ik het fijner om te negeren hoezeer ik ten prooi viel aan schaamte.
Dat veranderde in 2006, toen ik een lijst had gemaakt met twee kolommen die wel en niet behulpzaam zijn bij het leiden van een bezield leven. Boven de ene stond ‘wel’ en boven de andere ‘niet’. Onder ‘wel’ stonden begrippen als eigenwaarde, spelen, rusten, vertrouwen, authenticiteit. Onder ‘niet’ stonden zaken als gevoelens dempen, perfectionisme, je met anderen vergelijken. Toen ik de kolommen van een afstandje bekeek, schrok ik me een hoedje. Ik moest er even bij gaan zitten. Ik bleek helemaal en volledig te leven volgens de shit-lijst.
Hoe ging je om met die wake-up call?
‘Ik ben een pragmaticus, dus ik bezocht een therapeut om eraan te werken. Ik zei tijdens de eerste sessie dat ik graag meer dingen van de ‘wel’-lijst nodig had en of ze me daarbij kon helpen. En of ze er vooral niet te veel gedoe, zoals het opdiepen van jeugdtrauma’s, van wilde maken (lacht hartelijk). Uiteindelijk heb ik anderhalf jaar bij haar gelopen en dat was niet gemakkelijk, maar heel waardevol. Het werd een complete inzinking, al zou je het ook als een spiritueel ontwaken kunnen beschouwen.’
Wat heb je dan geleerd om te veranderen?
‘Me minder druk maken over wat anderen van me zullen denken, bijvoorbeeld, mijn behaagzucht binnen de perken houden en vooral mijn behoefte om perfect te zijn te laten vallen.
Het was tijd om mijn zelfkritiek aan te pakken. Als je je eigen verhaal onder ogen wilt zien, met al je tekortkomingen en zwakheden, dan is het cruciaal dat je dat met een milde blik doet. Zelfkennis opdoen zonder dat je aardig voor jezelf kunt zijn, brengt je alleen maar dieper in de zelfveroordeling. We zijn als mens nu eenmaal imperfect. Het is zaak je zachte en kwetsbare kanten niet te veroordelen, maar er beter mee om te leren gaan. Je sterke kanten, die ook goed zijn om in kaart te brengen, kunnen je daarbij helpen.’
Kun je zeggen dat je inmiddels bevrijd bent van al die dingen waar je vanaf wilde?
“Nee, er zijn keuzes die ik elke keer opnieuw moet maken. Inmiddels zie ik de signalen van schaamte en zelfveroordeling en handel ik zo dat het niet uit de klauwen loopt. Schaamte gedijt bijvoorbeeld heel slecht bij openheid. Als ik iets gênants heb ervaren, zou ik het liefst onzichtbaar willen worden, maar dan dwing ik mezelf om het zo snel mogelijk te delen met iemand die ik vertrouw. Meestal is dat een goede vriendin of een van mijn zussen. Weet je, we krijgen elke dag de kans om ermee te oefenen. Het is niet zo dat we nooit meer schaamte zullen voelen, maar we kunnen onszelf er weerbaarder voor maken.”
Je nieuwste boek gaat over ons verlangen naar verbinding, erbij horen. Daarover heb je het vaker in je werk.
“We zijn als mensen gemaakt voor verbondenheid, voor deel uitmaken van een groep. Zo is onze bedrading. Vanaf het moment dat we geboren worden, hebben we verbondenheid nodig om ons emotioneel, lichamelijk, intellectueel en spiritueel te kunnen ontwikkelen. De mate waarin we verbinding ervaren met onze omgeving heeft invloed op de ontwikkeling en functioneren van onze hersenen.”
Maya Angelou deed eens een uitspraak over verbondenheid die je niet begreep: ‘Je bent pas vrij als je je realiseert dat je nergens bij hoort – dat je overal bij hoort – op geen enkele plek.’
“Tijdens mijn studie maakte ik kennis met haar werk. Ik verzamelde elk boek, elk gedicht, elk interview van Dr. Angelou dat ik kon vinden. Haar woorden leken me te genezen en brachten me vreugde. Maar deze uitspraak, daar kon ik niets mee. Ik werd er zelfs boos om. Iedereen wil toch ergens thuishoren? Ikzelf miste als kind het gevoel ergens bij te horen en dat is een van de grootste pijnpunten in mijn leven. We verhuisden vaak, zodat ik steeds ‘het nieuwe meisje’ was, en mijn ouders namen een lange, akelige aanloop naar hun scheiding waardoor het gezin uiteen viel. Ik kon het dus niet verkroppen dat ik juist met mijn grootste rolmodel hierover zo van mening verschilde.”
Wat was je reactie op er niet bij horen?
“In eerste instantie feesten, aanrommelen. Toen ik dertig was, verruilde ik dat voor perfectionisme. Ik zou zó goed worden in mijn werk en zó aardig voor anderen, dat ze me er wel bij moesten laten horen. Daarnaast begon ik gelukkig geleidelijk aan te praten over al dat aanpassen om geaccepteerd te worden. De uitspraak van Dr. Angelou was het laatste zetje om het te gaan onderzoeken.”
Wat ontdekte je?
“Ik kwam er, door deelnemers aan mijn onderzoek, achter dat mensen wel deel van iets willen uitmaken en echte verbondenheid willen ervaren, maar niet ten koste van hun authenticiteit, vrijheid of macht. Ze vertelden dat ze een ‘wij tegen zij’-cultuur ervaren, waarin steeds minder ruimte is voor het verschil. We leven in een gepolariseerde tijd; iedereen vindt overal iets van. We gaan op social media tegen elkaar in op steeds hardere wijze. De druk om je aan te passen wordt groter, maar de prijs daarvoor is te hoog. Mijn deelnemers lieten me inzien dat je soms, als het nodig is, alleen moet durven staan in je beslissingen en overtuigingen, ondanks je angst voor kritiek en afwijzing. De spirituele verbondenheid die we zoeken is die vanuit gedeelde menselijkheid, liefde en respect en deze vraagt niet om een loyaliteit die voorbij gaat aan jezelf.”
Hoe kunnen we dagelijks meer spirituele verbondenheid brengen in deze gepolariseerde tijd?
“Zoom in, want van dichtbij wordt het moeilijker om mensen hard te veroordelen. Zeg het eerlijk als je iets bullshit vindt, maar bewaar je fatsoen. Houd je rug recht als het gaat om iets wat voor jou van wezenlijk belang is, maar zorg voor een zachte en ontvankelijke voorkant.’
Kun je de uitspraak van Dr. Angelou nu beter plaatsen?
“Als het erop aankomt is loyaal zijn aan jezelf te verkiezen boven loyaal zijn aan een groep, ook al zul je dan even alleen moeten staan. Jezelf verlaten op essentiële punten is geen optie, want dan hoor je niet meer bij jezelf. Thuishoren is iets wat we in ons eigen hart dragen. Maya hoort thuis bij Maya, zo begreep ik uiteindelijk. En ik hoor thuis bij mezelf.”
Meer lezen? Brené Brown, ‘Verlangen naar verbinding’
