‘Vertel me wie je vrienden zijn en ik zeg je wie je bent’, zo luidt het oude gezegde. Vriendschappen bestaan uit liefdevolle verbindingen, maar wat als zo’n innige band wegvalt en we achter blijven met gemengde gevoelens? Hoe kunnen we het beste omgaan met vriendschapsverdriet?
Liefdevolle muppets
In een nummer speciaal geschreven voor haar beste vriendin zingt de Britse zangeres Ellie Goulding: ‘When I’m with you, I’m standing with an army’. In vriendschappen is de kust veilig om onze maskers afzetten en de scheurtjes in ons hart te laten zien. Dingen die we normaal gesproken voor de buitenwereld verbergen, durven we wel met een goede vriend te delen. Ze weten dat we stiekem prettig gestoord zijn, maar hebben er niettemin voor gekozen om ons te beschermen. We zouden nergens zijn zonder ons persoonlijk samengestelde circus van liefdevolle muppets.
Toch kan een vriendschap in de praktijk om verschillende redenen spaaklopen. Er ontstaan wreveligheden die beide partijen vergeefs wegslikken met koffie, de één is direct en de ander een conflict avoider, jullie versterken elkaars positieve én negatieve kanten of beknellen elkaar met bezitterig gedrag. In de roman Vergeet de meisjes van Alma Mathijsen koesteren de schrijfster Iris Kauwenaar en haar vriendin Kay een innig symbiotische band waarin geen enkel gebrek is aan liefde. Ze houden zielsveel van elkaar en overladen elkaar met aandacht, maar hun verwevenheid is zo sterk dat het iets verstikkends krijgt. Maar dat ze niet met elkaar kunnen leven, betekent niet dat ze zomaar zonder elkaar kunnen.
Opgekropt vriendschapsverdriet
Hoewel vrienden voor het leven onontbeerlijk zijn, blijft vriendschapsverdriet meestal een ondergeschoven kindje. En ondanks dat het sociaal geaccepteerd is om met een steen en been over je familie te klagen omdat je nu eenmaal door een bloedband tot elkaar bent veroordeeld (hadden we zelf echt niet zo geregeld), mogen we onze vrienden zelf kiezen. En zijn we ons in een vriendschap bewust van de vrijblijvendheid van de verbinding. Mocht het niet werken, dan maak je zo weer nieuwe vrienden. Bovendien is het sociaal gezien verstandiger om het hoofd koel te houden en ons stilletjes terug te trekken. We laten een vriendschap liever doodbloeden. Het resultaat hiervan is dat massa’s voormalige besties rondlopen met opgekropt vriendschapsverdriet. En dat terwijl we het erover eens zijn dat vrienden voor het leven onontbeerlijk zijn. Wetenschappelijk onderzoek heeft zelfs aangetoond dat stevige vriendschappen ons immuunsysteem versterken.
Je hebt het recht om verdrietig te zijn
Volgens schrijfster Alma Mathijsen is de eerste stap in de richting van het verwerken van vriendschapsverdriet, erkennen dat je het volste recht hebt om verdrietig te zijn. Onze vrienden kennen de wanhopige, verliefde en hardleerse versie van onszelf. Ze luisteren gedwee naar onze innerlijke conflicten en helpen ons met engelengeduld weer overeind als we voor de zoveelste keer tegen dezelfde lamp zijn gelopen. En in tegenstelling tot een therapeut doen ze dat vrijwillig. Binnen het verbond van een vriendschap zijn we elkaars geweten (‘Je moet hem nu negeren’), trouwe supporters, (‘Je kan het!’), scheidsrechters (‘Je baas is wel een beetje vreemd’), cabaretiers (‘Mijn kat Myla is teruggevonden op de kattententoonstelling in Rotterdam’) en partners-in-crime (‘Hij staat nu scheef geparkeerd maar dat ziet niemand toch?’ ‘Nee, dat ziet niemand’).
Wezenlijk verdriet
Vriendschap betekent rituelen, herinneringen en geheimen delen. Als een gezamenlijk bewustzijn bewegen omdat je elkaar zo goed kent en de taal van elkaars ziel spreekt. Zoals de dichter Dick Hillenius het in ‘Trouw’ verwoordt: ‘Trouw is vervlochten raken met een andere orde en nooit meer willen ontknopen, meedragen mos, oude bloemen, verlaten nesten, bladerhopen, alles terugvinden daarin’. Het is dus niet verwonderlijk dat het verliezen van een vriend behoorlijk ontwrichtend kan zijn. Of dat we de afwezigheid van een goede vriend als een groot gemis kunnen ervaren. Pak het Chocolade-ijs dus maar uit de koelkast, schrijf die vlammende brief en sta jezelf toe om het verdriet te doorleven. Want vriendschapsverdriet is wezenlijk verdriet.
Wees dankbaar voor wat je hebt geleerd
Ten tweede is het volgens Mathijsen belangrijk om te onthouden dat het einde van een vriendschap niets afdoet aan de vriendschap zelf. In plaats van een vriendschap te zien als ‘mislukt’, is het heilzamer om dankbaar te zijn voor alles wat je van elkaar hebt geleerd. Het einde van de vriendschap maakt jullie tijd samen niet minder mooi of waardevol, dat de vriendschap niet leerzaam is geweest of dat jullie paden elkaar nooit meer zullen kruisen.
Vriendschap is een vormende kracht
We kunnen niet trouw blijven aan een vriendschap die niet werkt, maar wel genieten van de geestelijke rijkdom die het ons heeft gegeven. En trots zijn op de groeipijnen die we samen doorstaan. Een vriendschap aangaan is een avontuur; je rent een poosje hand in hand door de bossen van het leven en wordt zo onderdeel van elkaars reis. De vrienden met wie je tranen hebt gelachen, geroddeld en gekibbeld, maken afdrukken op je ziel. De nieuwe vriend op je pad, de vriend die je in de duisternis kwijt bent geraakt, de vriend die altijd weer opduikt, de vriend wiens kompas een andere kant op wees; ze zijn allemaal een onderdeel van jou geworden. Want ze hebben allemaal een stukje meegebouwd aan de persoon die jij nu bent. Vriendschap is in die zin geen illusie, vriendschap is een vormende kracht.
