Ikebana: de kunst van Japans bloemschikken

Ja, je kunt een bos bloemen gewoon in een leeg melkpak proppen en het dan maar zo láten, maar in het kader van je dagelijkse mindfulness-moment is het misschien wel aardig om er even iets meer van te maken. Ter inspiratie: ikebana, de traditionele kunst van Japans bloemschikken.

Ikebana: de weg van de bloemen

Ikebana (‘levende bloemen’) is een van de traditionele Japanse kunsten en net als met kalligrafie, boogschieten of een theeceremonie kun je er je hele leven mee bezig zijn om er echt vaardig in te worden. Maar je verdiepen in de uitgangspunten en zelf experimenteren kan natuurlijk altijd.

Er zijn verschillende scholen binnen Ikebana, met hun eigen regels. De Ikenobo-school bestaat al meer dan vijfhonderd jaar en kent verschillende stromingen, zoals ’Rikka’ (staande bloemen), met grootse schikkingen waarin elk element een landschappelijke en symbolische betekenis heeft (witte chrysanten symboliseren bijvoorbeeld een rivier). ’Sogetsu’ is een moderne vorm van Ikebana, deze school is gesticht door een beeldhouwer en er wordt behalve van bloemen en planten ook gebruik gemaakt van hout, ijzer en steen. ‘Ichigo’ benadrukt verwondering over de schoonheid van de natuur, en biedt veel ruimte voor je eigen creativiteit. En zie je een schikking in een lage schaal, dan hoort de maker waarschijnlijk tot de ‘Ohara’-school – ook die kent weer eigen regels en symbolen.

Maar hoe verschillend de scholen ook zijn, ze delen allemaal het element van aandacht, voor de natuur, voor evenwicht, voor het leven. Je zou over een schikking kunnen denken als over het maken van een haiku: het draait om ritme, stilte, het weglaten van overbodige fratsen en niet in de laatste plaats: om de seizoenen. En dat allemaal binnen bepaalde regels – en juist die beperking geeft ruimte voor creativiteit. Enfin. Aan de slag!

Lessen in Japans bloemschikken

• Gebruik verschillende materialen. Een mooie tak uit de tuin, sierlijke grassen, mossen, bloemen, een tak met bessen, je kunt het allemaal gebruiken. Gebruik niet alleen de bloem, maar ook het blad.
• Varieer in lengte. Dat heeft ook een symbolische betekenis: drie hoogtes in een schikking kunnen verwijzen naar het aardse (laag), het rijk van de mens (het midden) en het goddelijke (hoog).
• In een ikebana-schikking draait het niet alleen om de bloemen en planten, maar ook (misschien wel vooral) om de ruimte ertussen. Kijk af en toe van een afstandje naar je schikking, alsof je een beeldhouwer bent. Eventueel kun je hier en daar wat snoeien, of een tak voorzichtig buiten om de vorm iets aan te passen.
• Maak ook ruimte voor ‘de schoonheid van de imperfectie’. Gebruik bijvoorbeeld niet alleen bloemen in knop, maar ook een verwelkende bloem.
• Een ikebana-schikking is asymmetrisch. Gebruik ook oneven aantallen (geen twee takken maar drie, geen vier bloemen maar één).
• Gebruik planten en bloemen van het seizoen. In de lente ontluikende bladeren en bloesem, in de winter kale takken met wat bessen.
• Minimalisme: al met een paar takken kun je een mooie schikking maken. Zet de vaas als je klaar bent op een rustige, opgeruimde plek in huis.
• Ten diepste is ikebana eigenlijk ‘de weg van de bloemen’: het is een boeddhistisch pad, dat uiteindelijk leidt tot verlichting en wijsheid. Dat pad hoef je natuurlijk niet helemaal te lopen, maar je kunt het bezig zijn met natuurlijke materialen wel zien als een zenmoment. Neem de tijd. Werk rustig, gebruik al je zintuigen en ga af op je gevoel. (Net als bijvoorbeeld bij shinrin-yoku, de kunst van het bosbaden).

Steeds mooier

Ikebana doe je niet ‘even tussendoor’. Ikebana, ook als je er voor het eerst mee experimenteert, is een oefening in mindfulness. En dat is nu net het mooie eraan. Misschien leidt het wel tot een hele nieuwe hobby – maar in elk geval tot een moment van rust. In het kader van het ook Japanse concept kaizen – vooruitgang, je ontwikkelen of iets leren, dat gaat het best in hele kleine stapjes.

Meer weten?

• Als je je wilt verdiepen in ikebana is de eerste stap het volgen van een workshop. Dat kan bijvoorbeeld via de Nederlandse Ikebana Vereniging.
• Floral Philosophy, een creatieve kijk op bloemen (uitgeverij Unieboek), is geschreven door de bloemstylisten van Bloomon (hoe je hun boeketten maakt, staat er ook in).
• Ter inspiratie: de Japanse tuin in landgoed Clingendael in Den Haag is acht weken per jaar geopend, in voor- en najaar. De openingstijden vind je hier.

En ook…

• Anne Zwartbol koopt altijd twee bossen bloemen – een voor haarzelf, en een voor een vreemde. Hier lees je haar verhaal.
• Bekijk ook even de bijzondere bloemencreaties van kunstenares Anne ten Donkelaar.
• Zin in voorjaar? Haal groen in huis! (Doen hoor, want planten maken je blij).