Bijna iedereen droomt ’s nachts, alleen herinner je je dromen vaak niet meer. Waarom dromen we eigenlijk? Wat kun je van je dromen leren en hoe zorg je dat je ze niet vergeet?
Al sinds mensenheugenis zijn we gefascineerd door dromen. Waar komen ze vandaan, wat betekenen ze? Zeggen ze iets over onszelf, over waar we staan, welke kant we op moeten?
Droomonderzoek
Vanaf de negentiende eeuw wordt er wetenschappelijk onderzoek naar dromen gedaan. Wie droomonderzoek zegt, zegt Freud – en wellicht in één adem Jung. De impact van ‘De droomduiding’ (verschenen in 1989) van neuroloog en psycholoog Sigmund Freud was enorm.
Hoewel ‘De droomduiding’ niet meteen een succes was, kennen we het boek nu nog steeds. Dromen bevatten boodschappen, legt Freud erin uit, alleen niet de boodschappen die een leek verwacht. Het zijn boodschappen die voortkomen uit je onderbewuste. Ze voeren bijna altijd terug naar gebeurtenissen uit je vroege jeugd, maar ze uiten zich in een andere vorm. Je kunt ze pas begrijpen als je de techniek van de droomanalyse beheerst. Freud dacht daarnaast dat elke droom een vervulling was van een onderdrukte wens.
De betekenis van dromen volgens Carl Jung
Zijn ‘opvolger’, Carl Jung, dacht daar iets anders over. Hij geloofde dat dromen een belangrijke rol speelden in de ontwikkeling van iemands persoonlijkheid.
Jung geloofde ook dat dromen konden voortkomen uit ons collectieve onbewuste; een collectie ervaringen van alle mensen tezamen, inclusief onze voorouders. Hij was van mening dat dit collectieve onbewuste tot uiting kwam in de vorm van archetypen. Oftewel: universele patronen en beelden, die in allerlei culturen werden aangetroffen en dus ook in dromen. Hij omschreef veel van die archetypen zoals ‘de schaduw’, ‘de wijze oude man’, ‘de geweldige moeder’ en ‘de held’. Tot slot dacht Jung ook dat dromen een voorspellende functie konden hebben. Hij zag dromen als iets heilzaams, in tegenstelling tot Freud, en had het over hun ‘creatieve, buitenzintuiglijke en soms probleemoplossende aard’.
Welke functie heeft dromen?
Na Freud en Jung kwamen er talrijke andere psychologische verklaringen voor dromen van andere – minder bekende – wetenschappers. Bijvoorbeeld dat de inhoud van dromen sterk verbonden was met de problemen en de leefstijl van de dromer in zijn of haar wakende leven. Dat de droomervaring van het ‘in de wereld zijn’ net zo echt is als wat je overdag ervaart. Of dat een droom een poging is om zorgen uit het wakkere leven van de dromer op te lossen. Sommige van deze theorieën zijn nog steeds (ten dele) gangbaar.
In de loop van de twintigste eeuw ontstond ook het experimentele droomonderzoek, waarbij dromers werden bestudeerd terwijl ze sliepen. Dit leidde tot de ontdekking van de remslaap in 1953. De remslaap is het stadium waarin onze ogen voortdurend bewegen (Rapid Eye Movement). De ontdekking hiervan ‘leidde tot tientallen, zo niet honderden andere theorieën over de aard en functie van dromen’, aldus hoogleraren Zadra en Stickgold in hun boek ‘Als we dromen’.
Na bestudering van zo ongeveer alle fysieke, psychologische en emotionele verklaringen, komen de schrijvers in het hoofdstuk ‘Waarom we dromen’ tot de conclusie dat we het eigenlijk nog steeds niet weten. Hoeveel onderzoek er ook is gedaan met hersenscans, het antwoord op de vraag ‘Welke functie heeft dromen’, moeten ze beantwoorden met ‘We weten het niet echt’. Na deze disclaimer schrijven ze gelukkig dat ze wel een idee hebben van wat het meest waarschijnlijke antwoord is.
Emotieregulering
De meest genoemde redenen van het waarom van dromen zijn: ze zouden ons helpen problemen op te lossen, een rol spelen in emotieregulering en een evolutionaire en geheugenfunctie hebben. Volgens Zadra en Stickgold snijden de verklaringen ‘evolutionaire functie’, ‘emotieregulering’ en ‘geheugenfunctie’ wetenschappelijk gezien het meest hout.
Ze citeren hierbij de Finse filosoof en neurowetenschapper Antti Revonsuo. Revonsuo en zijn collega’s zeggen dat dromen dienen om ‘sociale vaardigheden, banden, interacties en netwerken waar we ons tijdens ons wakende leven mee inlaten te simuleren en daarmee te versterken’. Op deze manier oefen je als het ware hoe je omgaat met allerlei situaties en bereid je je voor op verschillende uitdagingen. Daarbij maakt het niet uit of je je droom onthoudt, je onthoudt sowieso de vaardigheid. Het oefenen heeft volgens Revonsuo een evolutionaire functie: we maken onze kans op overleving en voortplanting groter.
Nachtelijke therapie
Een andere grote kanshebber is de theorie dat dromen, en vooral nare dromen en traumagerelateerde nachtmerries, ervoor zorgen dat onze angstige herinneringen worden verzwakt of zelfs uitgewist. Dat doet ons brein door ervoor te zorgen dat we tijdens dromen onder nieuwe en gevarieerde omstandigheden angstprikkels ervaren. Wijlen Ernest Hartmann, een psychiater en hoogleraar die hier onderzoek naar deed bij traumaslachtoffers, noemt dromen ‘nachtelijke therapie’. Zo kun je een heftige, nare herinnering hebben aan bijvoorbeeld overweldigd worden door brand. Je kunt dan dromen dat je in een andere overweldigende situatie terechtkomt – meegevoerd worden door een vloedgolf – en daardoor gaan je herinneringen door elkaar lopen. Zo kan het brandtrauma stukje bij beetje vervagen.
Tot slot laten de hoogleraren in hun boek zien dat slapen bijdraagt aan de ontwikkeling van herinneringen. ‘Slapen versterkt sommige herinneringen terwijl het andere juist laat verdwijnen’. Je bewaart en ontwikkelt vooral de herinneringen die je in de toekomst het meest van pas gaan komen. Alhoewel slapen en dromen niet hetzelfde is, geloven Zadra en Stickgold sterk dat dromen net zo goed een geheugenfunctie hebben. Gek genoeg hoef je ook hiervoor je dromen niet te onthouden.
Bron o.a. ‘Als we dromen. De wetenschap en mysteries rondom slaap’, Antonio Zadra en Robert Stickgold
Tekst: Cathelijne Elzes
Meer weten?
In Happinez ‘Durf te dromen’ vind je een groot dossier over dromen, met onder andere interviews met droomexperts en tips voor het onthouden van je dromen. Bestel dit nummer nu zonder verzendkosten in de Happinez webshop.
